barwy

UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH

EWA CZUDOWSKA

BARWY PRZYRODY W TWÓRCZOŚCI PLASTYCZNEJ
DZIECI SZEŚCIOLETNICH

PRACA MAGISTERSKA
NAPISANA POD KIERUNKIEM
MGR MARII KADZIŃSKIEJ
W ZAKŁADZIE HISTORII, NAUKI
OŚWIATY I WYCHOWANIA

GDAŃSK 2000

SPIS TREŚCI

Wstęp

str. 3

ROZDZIAŁ I

str. 7

ROZDZIAŁ II

str. 14

ROZDZIAŁ III

str. 24

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

str. 43

BIBLIOGRAFIA

str. 45

ANEKSY

str. 47

ODNOŚNIKI

Wstęp

Dziecko w swojej twórczości plastycznej przedstawiało swój świat przeżyć i wyobrażeń. Za pomocą różnych technik plastycznych tworzyło układy i kompozycje barwne wyrażające jego wrażliwość, odczucia,szczerość i prostotę wypowiedzi. Sztuką dzieci zachwycali się dorośli a artyści czerpali z niej wzorce. Obserwowano ich twórcze zaangażowanie, w przedstawianiu świata takiego jakim go postrzegały. Przyroda stanowiła najłatwiej dostępne i niewyczerpane źródło przeżyć, wiedzy i zachęcała dziecko do twórczego działania. Naturalne piękno zmieniającego się krajobrazu, w różnych porach roku, budziło uczucie zachwytu, radości, czasami smutku i zadumy. Otwarta przestrzeń łąki, szum wiatru między drzewami, rwący strumień rzeki i zapach kwiatów w ogrodzie, to doznania na podstawie, których mogłyby rozwinąć się odczucia estetyczne dzieci i ich chęć obcowania z pięknem na co dzień. W niniejszej pracy zainteresowano się działalnością dzieci sześcioletnich w dziedzinie twórczości plastycznej uwzględniającej szczególnie barwę. Zauważono, iż dzieci chętniej posługiwały się kolorami, za pomocą których próbowały przedstawić swoje stany emocjonalne i wiedzę o otaczającym je świecie. Na podstawie obserwacji pracy dzieci sześcioletnich dostrzeżono ich zaangażowanie w tworzenie barwnych kompozycji.

W pracach plastycznych dzieci uzewnętrzniały swoje uczucia. Poprzez odpowiedni dobór barw przekazywały informacje o swoich przeżyciach, wrażeniach i potrzebach. W świetle przeprowadzonych badań stwierdzono, że problem barwy wydawał się na tyle istotny, iż zainteresowano się nim w sposób bardziej szczegółowy i postawiono następujące pytania:

- jak barwy wpływają na dzieci, czy pobudzają je do działania, czy nie ?
- czy przyroda i kolory z nią związane decydowały o doborze barw ?
- czy dzieci wykazywały się znajomością i umiejętnością nazywania kolorów podstawowych ?
- czy potrafiły wybrać swój ulubiony kolor ?
czy może czuły się przytłoczone wielością kolorów?

na te pytania próbowano odpowiedzieć w niniejszej pracy.

Stwierdzono, iż podczas spontanicznej zabawy kolorem dzieci odkrywały nowe zjawiska łączące się kolory, plamy, linie barwne, które pobudzały ich wyobraźnię i chęć do dalszego tworzenia i odkrywania możliwości kombinacji kolorystycznych. Na podstawie przeprowadzonych zajęć zauważono, iż dzieci lubiły rysować, malować, bawić się kolorami i eksperymentować. W dotychczasowych opracowaniach zwracano uwagę na różne sposoby wykorzystania barwy w twórczości dziecięcej. Jednak dość ogólnie potraktowano twórczość dzieci sześcioletnich, a przecież był to ostatni etap wieku przedszkolnego, gdzie jeszcze nie występował obowiązek nauki szkolnej, a mimo to dziecko chętnie zdobywało wiedzę na temat otaczającego go świata barw i wykazywało szerokie zainteresowania.

Dlatego w niniejszej pracy próbowano poszerzyć tę tematykę, o wiele nowych możliwości potencjalnie istniejących w twórczości plastycznej. Ogólny postęp techniczny spowodował powstawanie zjawiska akceleracji w rozwoju wszystkich dzieci w tym także dzieci sześcioletnich. W czasie długoletniej pracy z dziećmi w tym wieku zauważono to przyspieszenie w ich ogólnym rozwoju i dlatego wydawała by się celowa chęć poszerzenia zakresu ich wiedzy o sztuce. W pierwszym rozdziale zwrócono uwagę na to, jaką rolę pełniła przyroda i jak wpływała na twórczość plastyczną dzieci sześcioletnich. W oparciu o Program Wychowania w Przedszkolu, gdzie w zaleceniach była mowa o przyrodzie i porach roku, rozbudowano to zagadnienie w celu zwrócenia uwagi na dostrzeganie zjawisk wizualnych w tym harmonii kontrastów barwnych i różnorodnych kształtów, oraz na możliwość wprowadzenia zajęć pobudzających przeżycia kolorystyczne dzieci, co będzie przedmiotem tych badań.

W rozdziale drugim zajęto się omówieniem twórczości plastycznej dzieci sześcioletnich ze szczególnym zwróceniem uwagi na barwę. Na podstawie Programu Wychowania w Przedszkolu omówiono obowiązujący zakres wiedzy o barwie, a także o technikach plastycznych, których znajomością powinno się wykazać dziecko. Zainteresowano się kolorem jako dominującym środkiem plastycznej wypowiedzi dzieci, który mógł by pomagać w określaniu nastroju w jakim w danej chwili one się znajdowały.

W następnym rozdziale zajęto się badaniami, które miały na celu przybliżenie dzieciom, poprzez zabawę, wiadomości o kolorze, o jego nazwach oraz możliwościach dokonywania wyboru preferowanego koloru. Próbowano poprzez zabawę pokazywać nowe możliwości w tworzeniu kolorów pochodnych i zupełnie innych. Zajęto się także analizą prac plastycznych dzieci sześcioletnich pod względem technik malarskich i kompozycji.

Przedmiotem analizy były prace dzieci z Samorządowej Szkoły Podstawowej Nr 45 w Gdyni Dąbrowie. Z ogółu 121 wykonanych prac wybrano 21 jako najbardziej charakteryzujące omawiane zagadnienia. W świetle istniejącej literatury dotyczącej sztuki dziecka niewiele mówiono o barwie i jej roli w wychowaniu przez sztukę. Zwracano raczej uwagę na formę rysunku i wypełnienia go kolorem, służyła temu technika rysunku kolorową kredką, zwłaszcza świecową. Czynnik zabawy kolorem budził by więc nowe możliwości co starano się wykazać w niniejszej pracy. W pracy oparto się na następujących pozycjach naukowych: S. Popek "Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży", W. Lam "Sztuka dziecka i jej naturalny rozwój", J.Cybulska-Piskorek "Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym", A. Trojanowska "Dziecko i plastyka", T. Gołaszewski "Piękno natury w świecie dziecięcym".

Ostatnim etapem niniejszej pracy były wnioski jakie wysnuto na podstawie przeprowadzonych badań.

ROZDZIAŁ I

Przyroda i jej rola w twórczości dziecka sześcioletniego w oparciu o Program Wychowania w Przedszkolu

Poznawanie przyrody przez dzieci 6-letnie mieści się w szeroko pojętym procesie wychowawczym i może spełniać ważną funkcję w rozwoju osobowości dziecka.Przyroda była bowiem dla człowieka podstawą wyżywienia, źródłem wiedzy, radości, doznań estetycznych. Przez aktywne kontakty z przyrodą można było wykształcić u dzieci właściwy stosunek do wszystkiego co żywe, a także stopniowo doprowadzić do zrozumienia przez nie stanowiska i roli człowieka w przyrodzie.

Już J. A. Komeński twierdził, że "głównym przedmiotem poznania ludzkiego powinna być przyroda, a drogą wiodącą do jej zbadania - obserwacje i doświadczenia". ⁽¹⁾ Teoretyk J. J. Rousseau uważał, że najwspanialszymi zabawkami dla dziecka były by gałązki krzewów i drzew, owoce, nasiona, kamyki, piasek czyli naturalne produkty przyrody ożywionej i nieożywionej. ⁽²⁾ Z kolei pedagog F. Frobel doceniał znaczący wpływ przyrody na rozwój dziecka, a szczególnie sześcioletniego. Poznawanie elementów występujących w przyrodzie, ich odwzorowywanie w pracach twórczych powodowało zaspokajanie ciekawości dziecka, a także pobudzało je do działania. Wielu pedagogów propagowało kontakt z przyrodą nie tylko w zabawach na świeżym powietrzu, ale także poprzez bezpośrednią obserwację najbliższego otoczenia; prace w ogródku, hodowlę roślin itp. Kontakt z przyrodą umożliwiał dziecku sześcioletniemu zdobywanie własnych doświadczeń, gromadzenie spostrzeżeń, obserwacji, które powiązane z działaniem przyczyniały się do tworzenia pojęć. Dziecko pobudzane do obserwacji natury zdobywało bogaty zasób przeżyć i doświadczeń. W świetle badań zauważono, iż dziecko sześcioletnie, nie zawsze zapamiętywało wszystkie odkrywane i spostrzegane szczegóły. Wyobrażenia składające się na obraz świata dziecka mogły pozostawać na całe życie. Kontakt z przyrodą wywoływał u dzieci żywe i silne odczucia. Czynności poznawcze w wieku przedszkolnym mogły być mocno uwarunkowane przez emocje, dlatego przeżycia związane z przyrodą mogły prowadzić do szczególnie intensywnego rozwoju umysłowego. ⁽³⁾

Dziecko dokonując obserwacji, dzieliło się spostrzeżeniami z dorosłymi, w wyniku czego mogły powstawać nowe pytania. W ten sposób rozwijała się jedna z najważniejszych ludzkich cech - chęć zdobywania wiedzy, a przy okazji radościwynikającej z poznawania nowego.Zgłębianie tajemnic przyrody mogło również rozwijać uczucia estetyczne. Na ten temat wypowiadał się T. Gołaszewski twierdząc, że "Przyroda jest bardzo częstym tematem dzieł sztuki w plastyce, literaturze i muzyce", a także twórczości dziecięcej. ⁽⁴⁾ Podobnego zdania była I. Dudzińska twierdząc, iż "obok różnych rodzajów sztuki, przyroda i jej piękno jest tą dziedziną wychowania estetycznego, z którą dziecko styka się najczęściej". ⁽⁵⁾ Dziecko sześcioletnie przeważnie kierowało się własnym odczuciem estetycznym, jednak wiele mogło zależeć od dorosłych. Przeżycia estetyczne dziecka mogły wzbogacać osobowość, a także jego twórczość. Dziecku było trudno wyrazić je za pomocą mowy lecz znacznie łatwiej mogło to uczynić poprzez twórczość plastyczną.

W programie Wychowania w Przedszkolu dużo miejsca poświęcono poznawaniu przyrody z podziałem na pory roku. W każdej z nich wyszczególniono charakterystyczne zjawiska np.:

I. Jesień - dojrzewanie owoców w sadzie, wykopki ziemniaków - czyli praca na polu,odlot ptaków, zmieniające się kolory liści, roślin, jesienna szaruga.1980 s. 16
II. Zima - długie noce, zmiana krajobrazu spowodowana opadami śniegu, trudne warunki dla zwierząt żyjących na swobodzie, konieczność ich dokarmiania, wygląd lasu, zmiana barw.
III.Wiosna - zmiany atmosferyczne, topnienie śniegu, zieleń i jej odcienie, pierwsze kwiaty, przylot ptaków, zakładanie gniazd, zmiana temperatury, sianie, sadzenie, prace w polu i w ogrodzie .
IV. Lato - długie, ciepłe dni, zmiana temperatury, pełny rozkwit w przyrodzie, groźba suszy, poznawanie świata roślinnego i zwierzęcego, łąka, las. ^{( 6)}

W dziale Wychowanie Estetyczne wyszczególniono elementy wpływające na budzenie wrażliwości, na wartości estetyczne były to: wrażenia dźwiękowe, dotykowe, węchowe, smakowe, dostrzeganie zjawisk wizualnych - barwa, kształt, odczuwanie zmian nastrojów w przyrodzie w zależności od pory roku, dnia czy pogody. ^{( 7)} Poprzez realizację programu i przemyślane zajęcia można było oddziaływać, a tym samym pobudzać dziecko sześcioletnie do twórczości plastycznej, o której będziemy mówili w dalszych rozdziałach pracy poświęconych barwie i jej roli w życiu dziecka. Jednym z istotnych elementów towarzyszących tezom programu mogłoby być estetyczne wyposażenie sali. Miejsce, w którym dziecko powinno przebywać musiałoby spełniać warunki dla jego rozwoju, a więc kącik przyrody, "skrzynia skarbów", kącik plastyczny. Elementy te nie zastąpiłyby bezpośredniego kontaktu z przyrodą, ale w dużej mierze mogłyby być pomocą w kontynuacji jej obserwacji. Odpowiednio urządzony kącik przyrody w znacznym stopniu mógłby przyczynić się do kształtowania i wyrabiania uczuć estetycznych. Według E.J. Frątczaków, kącik przyrody powinien być ekspozycją okazów przyrodniczych, miejscem gromadzenia i segregowania plonów z ogrodu przedszkolnego, ekspozycją roślin uprawianych do celów dekoracyjnych i poznawczych, miejscem do: prowadzenia obserwacji i doświadczeń, organizowania samorzutnych zajęć indywidualnych i w grupie, przeprowadzania planowych zajęć dydaktycznych, wymiany myśli i doświadczeń, zbiorów przyrody zarówno ożywionej jak i nieożywionej. ⁽⁸⁾ Kącik przyrody mógłby zapewnić możliwość obcowania z przyrodą poprzez bezpośredni kontakt z jej wytworami. Możliwość obserwacji wzrostu roślin, oglądania ich przez szkło powiększające i prawidłowa nad nimi opieka, mogłaby być decydującym czynnikiem w sposobie podejścia dziecka do otaczającej je natury. Wówczas dzieci mogłyby się przekonać o tym, że o przyrodę należało by dbać, ponieważ tylko wtedy mógłby następować jej rozwój.

Ważnym elementem kącika przyrody mogłaby być tzw. "skrzynia skarbów". W owej skrzyni zgromadzono by różne elementy przyrody ożywionej i nieożywionej. Najistotniejszym elementem wychowania poprzez przyrodę byłby spacer. Dzieci podczas spaceru do lasu, na łąkę mogłyby obserwować naturę, zbierać różne eksponaty dzięki którym rejestrowały różnorodność barw i kształtów występujących w otaczającej je przyrodzie. Dopiero przy bezpośrednim kontakcie z fragmentami natury (pniem drzewa, korzeniem, kwiatem owocem itp.) mogłoby powstawać zaciekawienie, oraz kształtowanie stosunku uczuciowego do niej. Piękno obserwowanego krajobrazu, jego kolorystyka, rozmaitość zjawisk podczas krótkich wycieczek mogłyby oddziaływać na wrażliwość dzieci i ich uczucia. Ważnym elementem wycieczek byłaby także możliwość ruchu, poprzez zabawy w terenie. Wszystko to mogłoby wpłynąć na wzmocnienie sił fizycznych, rozwijanie sprawności i zręczności ruchowej. Podczas wycieczek dzieci uczyłyby się zdolności planowego obserwowania określonego zjawiska ze wszystkimi szczegółami i zmianami w nim zachodzącymi. Rozwijałoby to zdolności koncentrowania uwagi oraz zapamiętywania . W rezultacie z wycieczek, spacerów dzieci przynosiłyby różne ciekawe okazy np.: kawałki kory, muszelki, kamyki, korzenie, patyki, gałązki, niektóre owoce, nasiona itp. Wszystkie te elementy mogłyby być wykorzystane w późniejszych pracach plastycznych a także podczas zabawy.

Dopełnieniem przygód i zabaw z elementami przyrody mógłby być kącik plastyczny, który powinien się znajdować w niedalekim sąsiedztwie kącikaprzyrody. W programie Wychowania w Przedszkolu nie wspomniano o nim jednak, długoletnie doświadczenia wskazywałyby na potrzebę jego zaistnienia w sali szkolnej. Powinno być to miejsce w którym zgromadzone byłyby kartki papieru o zróżnicowanym formacie i kolorze, różnego rodzaju pędzelki,farby plakatowe i akwarele, kredki ołówkowe i świecowe, kolorowe papiery do wycinania, kleje, plastelina, modelina, kolorowe włóczki, różnego rodzaju tkaniny itp. Kącik plastyczny mógłby zachęcać dzieci do pracy twórczej, samodzielnego projektowania i wykonywania prac stwarzając im tym samym atmosferę całkowitej swobody i radości tworzenia. Korzystanie z kącików zainteresowań mogłoby wpłynąć na poszerzanie doświadczeń plastyczno-konstrukcyjnych oraz zachęcić dzieci do przedstawiania świata swoich wyobrażeń powstających pod wpływem wrażeń, impulsów w bezpośrednim zetknięciu się z naturą i jej pięknem. Należałoby również zwrócić uwagę na funkcjonalność, estetykę i zmienność kolorystyczną sali w zależności od pory roku.

W świetle literatury i badań własnych zauważono, iż dzieci sześcioletnie preferowały kolory zdecydowane, intensywne. Czerwienie i róże mogłyby oddziaływać pobudzająco na organizm dzieci a zielenie, odcienie niebieskiego wpływałyby uspokajająco. ⁽⁹⁾ Problem ten zostanie rozwinięty w rozdziale drugim niniejszej pracy, gdzie zajmiemy się kolorem jako środkiem plastycznej wypowiedzi dzieci. Zdaniem J. Cybulskiej-Piskorek dziecko obcując z przyrodą uwrażliwiało się na ład, symetrię i rytm, oraz porządek jaki można było zauważyć np.: w układzie listków na łodydze lub płatków w koronie kwiatów itp. ⁽¹⁰⁾ Elementy te mogłyby być później wykorzystane w twórczości dziecka. Nastroje krajobrazu np.: łąki, lasu, zagrody wiejskiej, zabawy z cieniem i światłem mogłyby pobudzać przeżycia kolorystyczne dziecka.

Ważną i odpowiedzialną rolę w kształtowaniu i w pobudzaniu dziecka do częstego kontaktu z przyrodą odgrywaliby nauczyciele i rodzice. Przemyślane i odpowiednio zaplanowane zajęcia pomogłyby w rozwijaniu twórczości plastycznej dziecka oraz kształtowaniu jego zainteresowań i umiejętności technicznych. Pomyślny rozwój twórczości zależałby w dużej mierze od stosunku nauczyciela do dziecka i jego wytworów. W świetle zaleceń programowych nauczyciel powinien pełnić rolę przewodnika i inspiratora, pobudzać dziecko do obserwacji otoczenia, aby zwracało ono uwagę na harmonię kontrastów barwnych i różnorodnych kształtów. Doznania, które wypływałyby z takich zajęć będą rozwijałyby wrażliwość dziecka.

Zdaniem T. Gołaszewskiego kontakty z przyrodą dawały przeżycie naoczności tego o czym dziecko dowiadywało się werbalnie, czyli w przeżyciu estetycznym faktem stawało się doznanie piękna przyrody jako przeżycia konkretnego ⁽¹¹⁾. Przeżycie to mogło zaowocować w twórczości plastycznej, która stałaby się formą wypowiedzi dziecka, o czym można było się przekonać w praktyce pedagogicznej.W dalszej części pracy skoncentrowano się na charakterystyce,twórczości dzieci w tym wieku z uwzględnieniem koloru jako najbardziej charakterystycznego dla dzieci środka wypowiedzi.

ROZDZIAŁ II

Charakterystyka twórczości plastycznej dzieci sześcioletnich

Istniało wiele źródeł literatury, w której omawiano twórczość plastyczną dzieci. Postanowiono jednak najpierw przybliżyć i wyjaśnić znaczenie samego pojęcia "twórczość". Zdaniem S. Popka "... twórczośćjest procesem prowadzącym do powstania nowego dzieła, uznanego przez pewną grupę ludzi jako zadowalające lub użyteczne w określonym czasie". ⁽¹⁾ Rysowanie, malowanie, lepienie z plasteliny, gliny, wycinanie, konstruowanie i manipulowanie różnym materiałem wszystko to mogłoby być zaliczane do twórczości plastycznej dzieci w wieku przedszkolnym. Podczas zajęć plastycznych dzieci w samoistny sposób kształtowały materiał plastyczny w rezultacie takiej działalności powstawały prace pełne wdzięku i prostoty przy czym charakteryzowały się one oryginalną kolorystyką i kompozycją. Twórczość plastyczna dzieci była jedną z głównych form ich działalności, zaspokajała potrzebę ekspresji i realizacji angażowała i rozwijała funkcje motoryczne, zmysłowe, uczucia, wyobraźnię dziecka oraz potrzebę naśladowania. Głównym czynnikiem, który różnicował charakter twórczości plastycznej był wiek dziecka oraz związany z nim stan rozwoju psychicznego. W miarę jak zmieniała się psychika dziecka zmianie ulegały jego prace.Przedstawiały one otaczający je świat w sposób charakterystyczny dla poszczególnych stadiów rozwoju.

Zdaniem V.Lowenfelda " Trudno jednak określić dokładnie, w jakim momencie rozwoju kończy się jedno stadium a zaczyna drugie, ponieważ rozwój aktywności twórczej w plastyce przebiega nieustannie". ⁽²⁾

W niniejszej pracy zajęto się rozwojem twórczości plastycznej dzieci sześcioletnich. Wiek ten był ostatnim etapem rozwoju przedszkolnego trwającego od trzech do sześciu lat. Dzieci sześcioletnie nagromadziły w swoim życiu wiele doświadczeń i wiadomości o otaczającym je świecie, które to, często w sposób intuicyjny były wykorzystywane w ich twórczości plastycznej. Poprzez nieustanne zdobywanie i gromadzenie wiedzy, dzieci starały się ulepszać swoje prace i wzbogacały je o nowe szczegóły. Wielokrotnie powtarzały te same elementy przez co doskonaliły kształt postaci ludzkiej, zwierzęcej oraz innych przedmiotów, które pojawiały się w ich pracach. To zjawisko powtarzalności być może będzie trwało przez następne lata, a efekty będą zależały od twórczej wyobraźni dzieci, od ich poziomu inteligencji, wrażliwości i umiejętności wnikliwej obserwacji otoczenia w którym przeywały. Równocześnie dzieci zaczynały dostrzegać przestrzeń co było związane z ich rozwojem psychicznym. Próbowały ją przedstawić na kartce papieru najpierw za pomocą pasów jednego na górze kartki - to niebo, a drugiego na jej dole, to podstawa. Później zastępowały układ pasowy i topograficzny tzw. perspektywą planów, aby potem zastosować układ kulisowy płaski jako etap przejściowy między płaskim a przestrzennym przedstawianiem obrazu. W dalszym ciągu dominował czynnik emocjonalny, czyli dziecko nie przedstawiało poprawnych proporcji, ponieważ podczas pracy kierowało się uczuciami i emocjami związanymi z treścią przedstawionej pracy plastycznej. Najczęstszymi elementami pojawiającymi się w pracach dzieci sześcioletnich były postacie ludzkie, różnych zwierząt oraz fragmenty świata przyrody i techniki. W tym wieku dzieci poznały różne techniki plastyczne, które dostarczały przeżyć i wrażeń oraz być może pobudzały wyobraźnię i uczucia, powodowały powstawanie u dzieci nowych możliwości przedstawiania świata postrzeganego oczami dziecka sześcioletniego. Do technik rysunkowych zaliczono: rysowanie kredką świecową, rysowanie kredką ołówkową, rysowanie pędzlem, mazakiem, węglem, rysowanie patykiem. W skład technik malarskich wchodziły: malowanie farbą plakatową, malowanie farbą klejową. Technika formowania i konstruowania składała się z: umiejętności lepienia w glinie, formowania z masy papierowej, formowania z papieru oraz kawałków kartonu, konstruowanie z opakowań. Trudniejszymi technikami były: techniki wycinankowe, wydzieranka, technika collage oraz drukowanie stemplem. Zastosowane rodzaje technik wpływały na twórczą wyobraźnię dziecka oraz zachęcały je do podejmowania prób w wyrażaniu swoich przeżyć.

Twórczością dzieci nie tylko sześcioletnich zajmowali się plastycy, psychologowie, socjologowie, pedagodzy, estetycy i filozofowie. W ciągu wielu lat badań przeprowadzanych przez badaczy polskich takich jak: S. Szuman, W. Lam, S. Popek, francuskich: M. Debesse, J. Boutonier, amerykańskich: V. Lowenfeld W. L. Brittain powstały różne podziały na okresy i fazy twórczości plastycznej. Przekrój badań charakterystyki twórczości plastycznej dzieci sześcioletnich przedstawia tabela nr 1. Zawarte w niej porównania okresów i faz rozwoju twórczości plastycznej dzieci sześcioletnich przez różnych badaczy dostarczyły wielu informacji. Mimo różnic w terminologii i rozpiętości faz i okresów, zauważono także wspólne właściwości. Dotyczyły one charakterystyki rozwoju twórczości plastycznej dzieci w tym wieku. Stwierdzono, iż dzieci rysowały wszystko to co znały z widzenia - czyli to co wiedziały, i co umiały sobie wyobrazić. W tych badaniach brano pod uwagę przede wszystkim rysunek dziecka, a przecież dzieci sześcioletnie w swoich pracach treść przedstawiały za pomocą plam barwnych. Tworzyły je nawet przy użyciu kolorowych kredek, rysowały najpierw kontur, a następnie wypełniały jego płaszczyznę barwą. Problem kolorystyki w twórczości plastycznej dzieci sześcioletnich, nie był przedmiotem badań, dopiero w grupie dzieci od 7 do 10 lat zostały one przeprowadzone przez S. Popka, w których stwierdzono, iż najczęściej używanymi były barwy podstawowe i pochodne, a nieco rzadziej występowały próby łamania barw i tworzenia wariantów barwnych. Na podstawie obserwacji stwierdzono, iż u dzieci sześcioletnich następował szybszy rozwój w tym zakresie o czym będzie mowa w dalszej części niniejszej pracy. Dzieci ujawniały w pracach plastycznych swoje wewnętrzne modele, schematy, symbole świata, które były zabarwione przeżyciami emocjonalnymi.Zauważono, iż rozwój twórczości plastycznej dzieci ulegał ciągłej ewolucji, która prowadziła od twórczości wyobrażeniowej i symbolicznej do twórczości o tendencji realistycznej. Objawiało się to poprzez: ustawiczne wzbogacanie schematu w szczegóły, stopniowe poszerzanie kolorystyki, próby przedstawiania przestrzeni na płaszczyźnie za pomocą układu pasowego i topograficznego oraz kulisowego płaskiego. Stwierdzono również na podstawie badań specjalistów oraz własnych obserwacji, iż następował ciągły proces akceleracji w rozwoju twórczości plastycznej dzieci sześcioletnich. Twórczość plastyczna dzieci posiadała jeszcze inne zalety: pobudzała do działania i samodzielności, wydłużała koncentrację nad jedną czynnością, uczyła skupienia, ale również dawała dziecku możliwość odprężenia i uspokojenia.

Zdaniem S. Popka "Twórczość plastyczna dzieci wyrasta z potrzeb psychicznych i dlatego jest w pełni zintegrowana z życiem psychicznym jednostki oraz z całym otoczeniem społecznym, przyrodniczym i cywilizacyjno-urbanistycznym". ⁽³⁾ Można stwierdzić, iż twórczość plastyczna powodowała rozwój procesów poznawczych, emocjonalnych oraz uczuć wyższych i stwarzała warunki do pełnego rozwoju osobowości kształtowała postawę otwartą wobec otaczającego świata.

1). Barwa w życiu dziecka w świetle literatury

W poprzedniej części pracy opisywano twórczość plastyczną dzieci, jedną z charakterystycznych jej cech była barwa, jakiej dzieci używały i przedstawiały w swoich pracach plastycznych. Barwa to wrażenie wzrokowe, które zostało wywołane falami świetlnymi o różnej długości od 400 do 760nm. Dzieci od początku swojego życia stykały się z barwą, która towarzyszyła im podczas zabawy kolorowymi zabawkami, spacerów, wycieczek. Pierwszym elementem kolorowym i estetycznym zarazem powinna być zabawka. Dziecko obcowało z zabawkami na co dzień, oglądało je z daleka, gdy stały na półce, z bliska gdy brało je do rąk aby się bawić. Można stwierdzić, iż zabawki ich wygląd, kolor, przydatność, estetyka wykonania, wpływały na kształtowanie zmysłu estetycznego i poczucia barwy u dziecka. Podobnie oddziaływało wnętrze pomieszczeń w których ono przebywało, a więc mieszkanie, sala przedszkolna a później klasa szkolna. Ważnym elementem decydującym o dobrym samopoczuciu był odpowiednio dobrany koloryt wnętrz, ponieważ wpływał on na jego psychikę np.: czerwień działała pobudzająco a błękit, zieleń uspokajająco. Obserwowany świat pobudzał dziecko do ekspresji malarskiej, która była uzależniona od jego osobowości i inteligencji. Silnie reagowało na kolory, utożsamiało piękno przedmiotu z jego barwą np.: piłka podobała się, bo była czerwona itp.

Malowanie farbami było kolejnym etapem własnych doświadczeń, poznawania nowego tworzenia przypadkowych kombinacji, które wprowadzały dziecko w świat estetycznych przeżyć.

Zdaniem W. Lama "Dziecko odznacza się więc dużą wrażliwością nie tylko na kształt, ale i na barwę, a więc na wszystkie zjawiska dostrzegane przez zmysł wzroku. Ze świeżością młodego, nie zmęczonego umysłu dostrzega ono wyraźnie wszelkie różnice tego rodzaju w naturze". ⁽⁴⁾ Prace, które wykonywało posiadały właściwe zależności barwne a kolory dobierane były na podstawie indywidualnego intuicyjnego wyczucia barwy. Dziecko w swojej twórczości plastycznej stosowało zestawienia barw czystych. Dominowały w nich kolory zasadnicze takie jak: czerwienie, żółcienie, błękity oraz zielenie i nawet czernie.

Według J. Cybulskiej-Piskorek "Dziecko malując dobiera sobie kolory i poszukuje takich zestawień barwnych, które sprawiają mu zadowolenie. Są to na ogół jaskrawe zestawienia barw ciepłych takich jak: czerwień, żółć, barwa oranżowa, brązy itp. oraz barw chłodnych, jak zieleń, błękit, fiolet." ⁽⁵⁾ A więc już dziecko sześcioletnie potrafiło nazywać barwy i rozróżniać ich odcienie, posiadało świadomość ich wielości, potrafiło odczuwać ciepło kolorów oraz ich wzajemne oddziaływanie w kompozycji. Zdaniem wielu autorów malowanie dawało dzieciom możliwość zabawy kolorem poprzez stawianie kolorowych linii, plam, przy padkowe łączenie kolorów i tworzenie nowych, nakładanie ich na siebie przy zastosowaniu farb kryjących. W ten sposób przygotowano dziecko do uprawiania sztuki, do malowania w przyszłości swoich wizji. Pozwalało mu to również na wyrażanie przeżyć, obserwacji i wiedzy o świecie.

2. Kolor środkiem plastycznej wypowiedzi dziecka.

Dzieciom sześcioletnim, jak wspomniano wcześniej w niniejszej pracy, już od najmłodszych lat towarzyszył kolor. Spostrzegało go wszędzie np: w domu, na łonie natury, w przedszkolu. Obserwowane przez dzieci zjawiska kolorystyczne, których najwięcej dostarczała natura rozwijały ich wrażliwość na jasność barw, harmonię kontrastów barwnych a tym samym kształtów. Poprzez swoją działalność plastyczną dzieci wyrażały i przedstawiały widoczne dla nich elementy i szczegóły, podstawowych części przedmiotów, postaci. Posługiwały się przy tym bogatą kolorystyką. Próbowały identyfikować się z naturą, przedstawiały ją w sposób charakterystyczny dla wieku. Było to związane z potrzebą poznawania i wyrażania otaczającej je rzeczywistości. Zauważono, iż intuicja i instynkt kolorystyczny, jaki posiadało każde dziecko odgrywało ważną rolę w tworzeniu prac plastycznych. Zaobserwowano, że doboru kolorów dokonywało za pomocą tegoż instynktu, co zdarzało się i wśród artystów malarzy. W pracach plastycznych dzieci sześcioletnich dążono do przedstawienia prostoty, przejrzystości właściwej dla sztuki dziecka. Zdaniem S. Szumana, w sztuce zawsze brano z natury tylko to co było jej potrzebne. ⁽⁶⁾

Różne techniki malowania i rysowania stwarzały wielorakie możliwości wypowiedzi dziecka i pomagały w rozwoju jego wrażliwości kolorystycznej i doskonaleniu umiejętności. Już samo malowanie stwarzało możliwość posługiwania się plamą co z kolei pozwalało na przypadkowe "zalewanie" a potem celowe już mieszanie kolorów i tworzenie nowych. Zauważono, iż dziecko sześcioletnie było szczególnie wrażliwe na kontrasty barwne, a użycie przez niego danego koloru zależało od przypisywanych mu znaczeń np.: interpretowało temat o nastroju dramatycznym kolorami czerni i czerwieni a malując trawę stosowało kolor zielony, ponieważ określone zjawiska i nastroje miały przypisane barwy. ⁽⁷⁾ Można stwierdzić, że dzieci sześcioletnie określonym zjawiskom w przyrodzie takim jak: groza i piękno przypisywały odpowiednie barwy. Możliwość swobodnego doboru kolorów wyzwalała u dzieci chęć dalszego tworzenia i doskonalenia zdobytych już umiejętności. W świetle badań własnych zauważono, iż stworzenie odpowiednich warunków do pracy twórczej dziecka (oczym już była mowa w rozdziale pierwszym niniejszej pracy) pobudzało je do działania. Kolejnymi elementami, które inspirowały do działania były: odpowiednio dobrana muzyka podczas zajęć, a także prowadzone obserwacje przyrody w czasie wycieczek i spacerów, oraz zachodzących w niej zmian, zwłaszcza kolorystycznych. Dzięki wymienionym elementom pobudzano u dzieci ekspresję malarską, której nie powinno się krępować nakazami i rygorami ze strony nauczyciela. Nauczyciel powinien był okazywać swoje zainteresowanie pracą dziecka, służyć mu radą oraz zachęcać do pokonywania zaistniałych trudności, nie powinien natomiast poprawiać własnoręcznie prac ani go wyręczać. Zauważono z własnego doświadczenia, że lepiej dziecku obniżyć stopień trudności wykonywanego zadania aniżeli ingerować w jego twórczość i wyręczać je.

Zdaniem H. Reada "... forma może być postrzegana tylko jako barwa, nie można oddzielić tego, co się widzi jako formę, od tego, co się widzi jako barwę. Albowiem barwa jest po prostu reakcją formy przedmiotu na promienie świetlne, za których pomocą przedmiot postrzega". ⁽⁸⁾ Badane prace dzieci sześcioletnich fascynowały doborem kolorów, ich harmonijnym zestawieniem, odzwierciedleniem nastroju jaki był charakterystyczny dla danej pory dnia, roku. Dostrzeżono u dzieci duże poczucie wrażliwości, które to doskonale potrafiły odzwierciedlić w swoich pracach, poprzez użycie odpowiednich kolorów np.: pojęcie dobroci symbolizowały kolory ciepłe, a smutek kolory spokojne zieleń i niebieski. Można stwierdzić, iż kolorystyka prac dzieci sześcioletnich była podstawową cechą, która decydowała o ich uroku i oryginalności. Najczęściej stosowanymi kolorami były zestawy barw czystych o intensywnym natężeniu. Odpowiednie użycie koloru dawało możliwość wyrażania nie tylko nastroju i ekspresji twórczej ale także stanu emocjonalnego.

W następnym rozdziale wykorzystano czynnik zabawy, za pomocą którego dzieci mogły postrzegać kolory, ich pochodne i odcienie. Posłużono się szklaną kulką, kolorowymi kleksami i pudełkiem, którym dzieci manipulowały w przestrzeni. Uzyskano efekt łączenia kolorów i powstawania nowych o czym szerzej napisano w dalszej części pracy. Skupiono się także na zjawisku postrzegania barw przez dzieci sześcioletnie. Próbowano także określić znajomość barw oraz dokonać wyboru tej najbardziej preferowanej przez dzieci w tym wieku.

ROZDZIAŁ III

Postrzeganie barw w przyrodzie przez dziecko

Poeci, pisarze, artyści malarze już od najdawniejszych lat zachwycali się wrażeniami barwnymi, których dostarczała im przyroda. Dzieci potrafiły również okazywać radość, zachwyt z możliwości obcowania ze światem barw. Wrażenia barwne, które powstawały na skutek bezpośredniego kontaktu z przyrodą przynosiły radość i ukojenie, budziły zachwyt. Zauważono, iż zachodziłaby potrzeba przyswajania przez dzieci w wieku przedszkolnym podstawowych wiadomości o barwie po to, aby w przyszłości mogły one korzystać ze zdobytych informacji. Dzieci w wieku przedszkolnym wiadomości zdobywały poprzez zabawę, własne doświadczenia i zainteresowania, były chłonne i otwarte na świat zewnętrzny, zwłaszcza barwny. Ważnym elementem zdobywanej wiedzy, na temat barw występujących w przyrodzie byłaby systematyczna obserwacja zmian w niej zachodzących. Pomagałaby ona w kształtowaniu umiejętności dostrzegania i przeżywania zjawisk barwnych.

Zjawisko barwy związane było z wrażeniami wzrokowymi wywołanymi falami świetlnymi o dł. od 400 do 760nm.⁽¹⁾. Zgodnie z analizą widma światła białego, białe światło słoneczne można rozdzielić na wszystkie kolory tęczy. Najczęściej wymieniano 7 podstawowych, ale gdyby policzyć wszystkie odcienie - byłoby ich o wiele więcej. Powstawało więc pytanie: czy wszystkie te kolory były niezależne od siebie, czy niektóre z nich można było otrzymać mieszając inne w określonych proporcjach?. Zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań o których mówimy w dalszym ciągu pracy, przez zmieszanie trzech odpowiednio wybranych barw podstawowych można było otrzymać wszystkie inne kolory. Zasadę łączenia barw stosowano w malarstwie, kolorowej fotografii, druku i telewizji. Dzięki technice można było uzyskać pełną gamę barw występujących w przyrodzie. Rozszczepiając promień światła białego za pomocą pryzmatu uzyskano poszczególne kolory jako falę składową o określonej długości, która wchodziła w skład światła białego, bowiem oko ludzkie każdą z tych fal - czyli każdą z barw widziało inaczej. W jaki sposób oko ludzkie odbierało poszczególne barwy? Przede wszystkim możliwe było to tylko przy odpowiednio dużym natężeniu światła. Najczulsze receptory siatkówki oka - pręciki nie rozróżniały bowiem barw. Przy silniejszym oświetleniu zaczynały działać czopki. Posiadały one trzy rodzaje odbiorników światła o różnych widmowych rozkładach czułości. Światło barwne wpadające do oka wytwarzało w czopkach trzy sygnały. W zależności od barwy światła pozostawały one w różnych proporcjach. Ponieważ oko ludzkie przy odbiorze kolorów reagowało na największe natężenia poszczególnych fal, stąd zasadnicze znaczenie posiadały fale świetlne o wysokich częstotliwościach dających światło: niebieskie, zielone i czerwone. Dlatego przy wszelkiego rodzaju analizach odbioru koloru przyjęto te trzy barwy jako kolory podstawowe. Każde dziecko tak samo jak dorosły postrzegało barwy inaczej. Mogło to być uzależnione od pory dnia, pogody, oraz indywidualnych cech związanych z budową ludzkiego oka. ^{( 2)}

Natura inspirowała dzieci do działań plastycznych poprzez różne przykłady zestawień barwnych np.: błyszczące jak gwiazdy kolorowe kwiaty na łące, albo te same kwiaty lecz w dzień pochmurny, charakterystyczne sylwetki owadów, ptaków, zwierząt oraz kolory z nimi związane. Wycieczki i zabawy organizowane przez nauczyciela w bezpośrednim kontakcie z przyrodą powodowały jej poznawanie, możliwości obserwacji, wzbogacały wiedzę, pogłębiały doznania wizualne i dotykowe. Inicjatorem zabaw była nauczycielka. Przykładowo poprzez ustawienie dzieci w cieniu drzew i nakazaniu im zamknięcia oczu można było spowodować mocniejsze przeżycie i dostrzeżenie światła i barw w miejscu nasłonecznionym. W prosty sposób można też było pokazać dzieciom przejście z ciemności do światła. Podczas spacerów jesiennych zwracano uwagę na charakterystyczne barwy dla tej pory roku. Pomogło w tym ugruntowaniu spostrzeżeń zbieranie kolorowych liści, kasztanów, wyłuskiwanie ich z zielonych kolczastych łupin, obserwowanie obłoków na niebie o różnych barwach, wyglądu drzew, kolorów owoców jesieni itp. Zimowe wycieczki i spacery, zabawy na powietrzu pozwoliły z kolei dzieciom zaobserwować zmiany zachodzące w przyrodzie, odkryć nowe jej elementy, które w innej porze nie występowały np.: białe płatki śniegu, fakturę mrozu na szybach, błękitne cienie na śniegu. Zaobserwowano drobiny lodu, które mieniły się w promieniach słonecznych, przyrodę otuloną puszystym śniegiem, podziwiano śniegowe chmury leniwie przesuwające się po niebie, słuchano ciszy w lesie, porównywano wygląd tych samych miejsc odwiedzanych jesienią a potem zimą. Wiosną szukano jej oznak, w postaci kwitnących pierwszych kwiatów, zielonych pąków na drzewach i krzewach, kluczy przylatujących ptaków, słuchano ich wesołego śpiewu. Obserwowano jak zmieniały się barwy roślinności, budziły do życia kolorowe owady. Latem z kolei podziwiano gamy zestawień barwnych jakimi raczyła dzieci przyroda np.: tęczy na niebie, jasnego słonecznego dnia, kwitnącej łąki, soczystej zieleni roślinności, odgłosów i upierzenia ptaków. Wszystko to nastrajało dzieci do wesołej zabawy. Dzięki wycieczkom, obserwacjom, rozmowom powstawały barwne prace wykonywane przez dzieci sześcioletnie. Stanowiły one materiał badawczy do powstania niniejszej pracy. ^{( 2)}

Badania przeprowadzono w grupie 26 dzieci sześcioletnich uczęszczających do Samorządowej Szkoły Podstawowej nr 45 w Gdyni - Dąbrowie. Podczas przeprowadzonych badań posłużono się wywiadem swobodnym.

1.)Umiejętność określania barwy i uzasadnienie wyboru - wywiad swobodny.

W części poprzedniej omówiono proces postrzegania barw przez dzieci w wieku przedszkolnym. Następnym etapem było zdobycie informacji o wiedzy dzieci na temat kolorów, umiejętności ich rozróżniania oraz nazywania. Próbowano także dowiedzieć się jaki kolor był najbardziej preferowanym przez dzieci. W tym celu przeprowadzono zajęcie na temat "Cztery pory roku" w grupie dzieci sześcioletnich. W zgodności z programem postawiono następujące zadania:

- sprawdzenie znajomości barw występujących w przyrodzie i odczucie
ich piękna charakterystycznego dla danej pory roku
- doskonalenie umiejętności współdziałania w zespole

W czasie przebiegu zajęcia posłużono się kolorowymi kołami, pętlami, napisami: wiosna, lato, jesień, zima, oraz kasetą magnetofonową z nagraniami A. Vivaldiego pt.: "Cztery pory roku".

W celu uzyskania odpowiedzi dzieci wybierały po jednym z rozłożonych kół w różnych kolorach i siadały na jego obwodzie. Następnie nazywały kolor trzymanego koła oraz próbowały powiedzieć z czym ten kolor im się kojarzy, co przypomina. Zajęcia wzbogacone były muzyką A. Vivaldiego "Cztery pory roku" w celu wytworzenia odpowiedniego nastroju. Następnie z wybranymi krążkami poruszały się w rytm muzyki. W następnym etapie dzieci dopasowywały kolory odpowiednie dla każdej z pór roku. W tym celu przygotowano pętle z nazwami pór roku i ułożono je na stolikach. Zadaniem dzieci było ustalenie kolorów charakterystycznych dla każdej z pór roku. Układały swoje kolorowe krążki w pętlach i uzasadniały dlaczego właśnie ten kolor przynależał do konkretnej pory roku. Następnym etapem był wybór ulubionego koloru, w którym dzieci rysowały, malowały obrazki na temat dowolny. Końcowym etapem zajęcia była rozmowa z dziećmi w formie wywiadu w postaci swobodnej (patrz aneks nr 1). Zdaniem W. Zaczyńskiego "Wywiad w postaci swobodnej określany jest w swej treści przez cel badawczy, nie ma w nim z góry przygotowanego planu rozmowy. Materiał faktograficzny jest tworzony nie tylko przez treść odpowiedzi pytanej osoby, ale również całą sytuację, w jakiej przebiegała rozmowa." ⁽³⁾ Wybrano taką metodę, ponieważ z dziećmi sześcioletnimi łatwiej można się było porozumieć prowadząc swobodną rozmowę w odpowiednio wytworzonej atmosferze. Dawała ona bardziej bezpośredni kontakt z dzieckiem, a atmosfera w jakiej rozmowa przebiegała pomagała mu w podjęciu decyzji i próbach jej uzasadnienia.

W rozmowie z dziećmi posłużono się trzema pytaniami: pierwsze dotyczyło znajomości podstawowych kolorów zgodnie z wymogami programowymi. Konieczność postawienia tego pytania była nieodzowna, ponieważ chciano zorientować się czy dzieci znają kolory i potrafią posługiwać się ich nazwami. Kolejne pytanie dotyczyło wyboru ulubionego koloru. Miało ono na celu ukazanie indywidualnego stosunku dziecka do barw występujących w otaczającym je świecie. W ten sposób chciano się dowiedzieć o preferencji kolorów wymienionych przez dzieci. Ostatnie pytanie dotyczyło wyboru koloru. Potrzeba uzasadnienia wyboru zmuszała dzieci do zastanowienia się, chociaż zdarzały się także uzasadnienia natychmiastowe, co wskazywałoby, że dzieci te były zdecydowane a wyboru ulubionego koloru dokonały już wcześniej.

Na podstawie przeprowadzonego wywiadu z grupą 79 dzieci sześcioletnich stwierdzono, iż wszystkie wykazały się biegłą znajomością kolorów: 16-ścioro z nich najbardziej preferowało kolor różowy i tyle samo kolor czerwony, 14-ścioro - kolor niebieski, 10-cioro kolor zielony, 8-śmioro kolor żółty, 4-woro kolor pomarańczowy, 4-woro kolor biały, 3-oje złoty, 2-oje czarny i 2-oje brązowy. Na pierwszym miejscu znalazły się kolory ciepłe i żywe (różowy i czerwony) a na drugim kolory spokojne (niebieski i zielony). W wywiadzie zawarto również pytania uzasadniające wybór. Uzyskano ciekawy materiał informujący o kryteriach wyboru ulubionego koloru np.: "lubię kolor pomarańczowy bo to kolor pomarańczy, a ja lubię pomarańcze" (Adrianna l. 6), "lubię żółty bo to kolor słońca i plaży i lata" (Izabella l.6), "lubię zielony bo trawa jest zielona i liście" (Andrzej l. 6), "lubię zielony bo mój tato chodzi w mundurze zielonym" (Bartosz l. 6), "lubię czerwony bo maki są czerwone" (Agnieszka l. 6), "lubię różowy bo jest wesoły"(Aneta l. 6), "lubię różowy bo róża jest takiego koloru"(Ewelina l. 6), "podoba mi się biały bo śnieg jest taki"(Karol l. 6).

Na podstawie wypowiedzi dzieci zauważono, że preferowane przez nie kolory przeważnie porównywane były z barwami występującymi w przyrodzie. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, iż dzieci wykazały się znajomością kolorów występujących w danej porze roku. Zauważyły też, że w każdej porze było ich kilka, nawet się powtarzały. Spostrzeżono, że wszystkie dzieci wykazały się znajomością kolorów podstawowych i pochodnych, a nawet ich odcieni.

2.) Zabawa kolorem "Jestem smutny, jestem wesoły"
- eksperyment pedagogiczny.

W dalszej części pracy badawczej zajęto się czynnikiem zabawy ( o jego roli w wychowaniu przez sztukę pisano już w rozdziale drugim), dzięki któremu w sposób niekonwencjonalny dzieci mogły bawić się kolorem tworząc pochodne i ich odcienie. Zastosowano tu inną formę, sprawdzenia umiejętności postrzegania barw polegającą na zabawie kolorem w temacie"Jestem smutny, jestem wesoły" przeprowadzoną w formie eksperymentu pedagogicznego. Zabawę tą poprzedzono wcześniejszym przeczytaniem tekstu M. Orłonia pt.: "Ami znaczy przyjaciel". Treść utworu miała pobudzić emocje i odczucia jakie mogły towarzyszyć dzieciom podczas czytania tekstu przez nauczycielkę i potem przy wykonywaniu prac. Przygody bohaterki, chwile grozy, pomoc psa przyjaciela i szczęśliwe zakończenie, wszystko to wpłynęło na przeżycia dzieci. Zastosowano metodę "eksperymentu pedagogicznego" ⁽⁴⁾, w którym świadomie wprowadzono nowy badany czynnik do trwającego procesu edukacyjnego i obserwowano zmiany jakie powstały pod jego wpływem.

W eksperymencie pedagogicznym posłużono się szklaną kulką. Na kartce umieszczonej w pudełku chlapano kleksy z wybranych dowolnie kolorów farb plakatowych. Następnie włożono szklaną kulkę i za pomocą manipulowania pudełkiem uzyskano efekt połączenia kolorów, a tym samym powstania nowych. Wykorzystano tutaj połączenie zabawy z emocjami dzieci, aby uczulić je na kolory żywe, jasne a nawet jaskrawe i tonacje pochodne o barwach spokojnych. W eksperymencie pedagogicznym zastosowano technikę jednej grupy. Zdaniem W. Zaczyńskiego technika jednej grupy polegała na wprowadzeniu do znanej sytuacji zastanej nowego czynnika eksperymentalnego, oraz mierzenia zmian zachodzących pod jego wpływem, aby było możliwe porównanie obu stanów czyli stanu początkowego ze stanem końcowym. ⁽⁵⁾

W wyniku przeprowadzonego eksperymentu uzyskano następujące dane: z 26 dzieci, 23 dzieci określiło się w temacie "Jestem wesoły", a tylko troje określiło się jako "Jestem smutny". W trakcie przeprowadzonych badań zauważono duże zaangażowanie się dzieci w to co robią. Dobór użytych barw odzwierciedlił nastroje dzieci, a treść bajki oraz pogoda za oknem sali mogła wpłynąć na ich odczucia. Powstały prace o różnym kolorycie i ciekawych efektach przenikających się zestawień barwnych. Eksperyment ten miał na celu uzyskanie umiejętności łączenia dwóch barw dla powstania jednej nowej, (rys. nr 1) praca Patryka l. 6 i (rys. nr 2) praca Mateusza l. 6. Zauważono również, iż w zależności od ilości wprowadzonej wody dzieci mogły osłabić gradację barwną, a wprowadzając trzeci kolor spowodować jej "zabrudzenie" (rys. nr 3) praca Pawła l. 6. Produkt finalny eksperymentu polegający na uzyskaniu maksimum efektów kolorystycznych osiągnięto w pracy Asi l.6 (rys. nr 4)

Efekt w eksperymencie został osiągnięty. Zastosowany czynnik zabawowy sprzyjał w tworzeniu emocji i swobody podczas pracy i przyczynił się do utrwalenia wiadomości z zakresu powstawania barw.

Zabawa odgrywała bardzo ważną rolę w życiu każdego dziecka. "W niej bowiem najpełniej wyraża się aktywność małego dziecka dążącego do zaspokojenia swoich potrzeb intelektualnych, społecznych, estetycznych i ruchowych" ⁽⁶⁾. Zabawa mogła być działaniem samowolnym dziecka, jednak często potrzebna była pomoc dorosłych aby mogło ono w pełni przeżyć radość z własnych poczynań, doświadczeń i nabywania różnych umiejętności. Warunki do tej samodzielnej działalności dzieci, muszą stworzyć dorośli, a więc nauczyciele, rodzice. Zadaniem nauczycieli było stworzenie miejsca i możliwości takich, aby móc zaspokoić indywidualne zainteresowania zabawowe dzieci. Podczas zabaw dzieci odkrywały rzeczywistość poprzez badanie różnych przedmiotów, zjawisk itp. Poziom zabaw dzieci zależał od wieku ale również od temperamentu, wpływów wychowawczych, uzdolnień i zainteresowań.

W eksperymencie pedagogicznym posłużono się dlatego też zabawą. Manipulowanie pudełkiem z umieszczoną w środku szklaną kulką i wykonywanie ruchów w przestrzeni a nie na martwej kartce pobudziło dzieci do przeżywania radosnych emocji z własnych odkryć, spostrzeżeń a nawet okrzyków zachwytu typu: "o jaki ładny kolor, miałem żółty i czerwony a jest pomarańczowy".

Poprzez bezpośrednie działanie i tworzenie czegoś nowego, w tym przypadku nowych pochodnych barw i ich odcieni dzieci zdobywały wiedzę i w ten sposób łatwiej ją zapamiętały.

3.) Cztery pory roku w pracach dzieci sześcioletnich.

Na bazie programu Wychowania w Przedszkolu zrealizowano tematy: "Cztery pory roku - jesień, zima, wiosna, lato". Celowo obrano taką kolejność, ponieważ dzieci zaczynały naukę w miesiącu wrześniu, który był początkiem jesieni. Dla ukazania pór roku w pracach dzieci posłużono się technikami malarskimi. Pod względem kolorystyki celem nadrzędnym było ukazanie nastroju co mogłoby być dalszym rozwinięciem eksperymentu "Jestem smutny, jestem wesoły". Posłużono się dwoma technikami malarskimi farbą plakatową i kredkami akwarelowymi. Farby plakatowe należały do farb wodnych, a malowanie nimi wywoływało zawsze u dzieci wiele radości i emocji. Dawało też dużą swobodę w tworzeniu i przedstawieniu dowolnych kompozycji. Na bazie wieloletnich obserwacji zauważono, iż dzieci sześcioletnie chętnie sięgały po farby ponieważ była to doskonała zabawa kolorem. Malowanie plam, wyciskanie kolorowej mazi z tubki, dodawanie, mieszanie i rozprowadzanie ich na papierze o różnym formacie, chlapanie i nakładanie, były ciekawym odkryciem i emocjonującym doświadczeniem dla dzieci. Natomiast sama technika malowania była dosyć trudną dlatego być może wyzwalała u dzieci wiele emocji, a nawet zalęknienia przed poprowadzeniem pędzlem, szmatką lub gąbką pierwszych linii, plam barwnych. ⁽⁷⁾ Jednak wielość kolorów zachęcała do podejmowania działania. Innym elementem decydującym o atrakcyjności techniki malowania było ograniczanie dostępu do farb przez osoby dorosłe. Podczas rozmów z rodzicami często słyszano stwierdzenia, że dzieci nie malują w domu ponieważ się brudzą. W oddziale przedszkolnym takich ograniczeń nie było. Dzieci jeśli miały ochotę to dzięki kącikowi plastycznemu mogły w dowolnym czasie korzystać z farb i innych potrzebnych narzędzi do malowania. W technice malowania bardzo ważną rolę odgrywała jakość farb. Zauważono, iż w sprzedaży pojawiły się różne rodzaje farb plakatowych, niektóre nie spełniały warunków np.: kolory były źle nasycone i nie przypominały barw występujących w naturze. Było to istotne, gdyż malowanie było jedną z form "wypowiedzi" dziecka,wpływało dodatnio na jego psychikę, zdrowie, a także pobudzało wyobraźnię i powodowało wiele radości.

Według Słownika Terminologicznego malarstwo to "dziedzina sztuk plastycznych, której istotą jest posługiwanie się linią i barwą (niekiedy tylko plamą barwną) i którego produkt, obraz jest zasadniczo dwuwymiarowy. Malarstwo znane od zarania ludzkości we wszystkich prawie środowiskach etnicznych i kulturowych". ⁽⁸⁾ Następną ciekawą techniką jaką posłużono się w przedstawianiu czterech pór roku były kredki akwarelowe. Dawały one dzieciom możliwości rysowania, a następnie malowania. Technikę kredek akwarelowych można by było porównać z techniką lawowania. Według Słownika Terminologicznego Sztuk Pięknych "lawowanie-cieniowanie i podmalowywanie rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową niektórych partii rysunku (głównie piórkowego) w celu pogłębienia plastyczności przez wzmocnienie kontrastów światłocienia." ⁽⁹⁾

Zastosowanie tej techniki było wielką atrakcją dla dzieci. Dwie omawiane techniki dawały różne możliwości i efekty. Część dzieci wolała posługiwać się farbami plakatowymi, natomiast inna być może w obawie przed "brudzeniem" wybierała kredki akwarelowe. Zajęcia na temat danej pory roku były poprzedzone spacerem lub wycieczką, po to aby można było zaobserwować zmiany zachodzące w przyrodzie charakterystyczne dla danej pory. Kontynuacją wrażeń, przeżyć dzieci wyniesionych ze spaceru były zajęcia w sali polegające na rozmowie podsumowującej, oraz umieszczeniu przyniesionych skarbów w kąciku przyrody. Punktem kulminacyjnym zajęcia była praca dzieci polegająca na malowaniu bądź rysowaniu na zadany temat. Pracy tej towarzyszyła muzyka A. Vivaldiego pt.: "Cztery pory roku". Zauważono, iż jesień była porą roku dla której wyrażenia cech charakterystycznych posłużono się zarówno techniką farb plakatowych jak i techniką kredek akwarelowych. Dzieci posługiwały się farbami plakatowymi w dosyć swobodny sposób. W tej dziedzinie zwrócono uwagę na pracę Patryka l. 6 rys. nr 5. Można było stwierdzić, iż chłopiec wykazał się wiedzą o barwach przyrody, ponieważ praca ta zawierała wiele barw charakterystycznych dla jesieni rozmieszczonych w prawidłowy sposób. Przedstawione drzewa były zróżnicowane przestrzennie i kolorystycznie. Środek kartki wypełniały kolorowe, różnej wielkości plamki, prawdopodobnie były to spadające z drzew różnokolorowe liście. W pracy tej zwracało uwagę ciekawie wyeksponowane podłoże. Chłopiec posłużył się kontrastem stosując zestawienia plam barwy brunatnej z żywymi kolorami pomarańczowymi i żółtymi. W tej pracy zawarto wiele kolorów jesieni np.: pomarańczowy, żółty, brązowy, czerwony, zielony, niebieski i czarny. Chłopiec próbował też mieszać barwy żółtą z zieloną i brązową w efekcie uzyskał odcienie tych kolorów. W kolejnej pracy o tej samej tematyce Adaś l. 6 (rys. nr 6) próbował przedstawić ruch za pomocą ukośnego ułożenia gałęzi drzew sprawiającego wrażenie jakby poruszanych wiatrem oraz nałożenia tła. W tej pracy posłużono się techniką kredek akwarelowych. Przedstawiono drzewa liściaste z zaznaczoną koroną w formie owalu wypełnionego rozwodnioną powierzchnią o pomarańczowym zabarwieniu, oraz drzewa iglaste w kolorze zielonym. Tło zostało wypełnione kolorem niebieskim o różnym natężeniu, który to efekt uzyskano w wyniku właściwości kredki akwarelowej. Użyto kolorów zgodnych z porą roku ale zauważono, iż nie wszystkie drzewa pogubiły liście czy igły. Może to świadczyć o umiejętnej obserwacji przyrody i wiedzy na ten temat. W pracy wykonanej tą samą techniką przez Karola l. 6 (rys. nr 7) na temat "Jesień", drzewa liściaste przedstawiono w sposób prawie abstrakcyjny, ponieważ korony ich w formie kuli podzielono na części kreskami, a uzyskane pola założono różnymi kolorami - żółtym, omarańczowym, czerwonym i brązowym. Pod drzewami umieszczono grzyby, których kolory były zgodne z ich rzeczywistym wyglądem w naturze. Jedyne drzewo iglaste swoim wyglądem nie odbiegało od rzeczywistości. Chłopiec wypełnił tło kolorem niebieskim nałożonym w różnych kierunkach, nie zabrakło także słońca. Całość przedstawiono w sposób trochę abstrakcyjny, co było wynikiem przetwarzania obrazu rzeczywistego na własny, uproszczony gdyż drzewa jesienią rzeczywiście mogły być różnokolorowe. Justynka l.6 (rys. nr 8) w pracy na ten sam temat przedstawiła jesień za pomocą wielu szczegółów, na co pozwoliło wykorzystanie techniki kredek akwarelowych.W koronach drzew o zróżnicowanym kształcie umieszczono drobne liście o zróżnicowanych kolorach. Dziewczynka narysowała także liście leżące pod nimi. Do wykonania tej pracy posłużono się następującymi kolorami: zielonym, brązowym, czerwonym, pomarańczowym, żółtym i niebieskim. Dodatkowym elementem był domek oraz wiele grzybów rosnących pod drzewami. Kolorem niebieskim dokładnie założono tło, a w lewym górnym rogu umieszczono żółte słońce. W pracy stworzono wesoły nastrój, który mógł udzielić się dziecku w czasie tworzenia. Wiernie odtworzono zaobserwowany rzeczywisty obraz występujący w przyrodzie.

Podczas wykonywania prac plastycznych na temat "Zima" zauważono większą przydatność farb plakatowych, mogłoby się to kojarzyć ze śniegiem, jego gęstością i możliwością lepienia. Przykładem mogłaby być praca Karola l. 6 (rys. nr 9) w której chłopiec przedstawił białego bałwana przesuniętego w prawą stronę, a po lewej namalował zielony świerk z żółtą gwiazdą na szczycie. Praca ta byłaby potwierdzeniem tezy, iż dzieci rysują to co wiedzą. Prawdopodobnie zima kojarzyła się ze świętami i dlatego choinka opatrzona została gwiazdą. Do namalowania tej pracy użyto koloru bieli, czerni, zieleni, brązu, niebieskiego i żółtego. Kolejną porą roku była wiosna. W pracach wykonanych na ten temat zauważono dominację techniki kredek akwarelowych. Być może barwne kredki dawały większą możliwość rysowania szczegółów i drobnych elementów charakterystycznych dla tej pory roku. Przykładem byłaby praca Justynki l. 6 (rys. nr 10). Dziewczynka narysowała wiele drobnych czerwonych kwiatków i listków na konarach brązowych drzew co świadczyć by mogło o umiejętności zarejestrowania rozkwitającej na wiosnę przyrody. Narysowano także lecące kolorowe ptaki, a na zielonej trawie umieszczono zróżnicowane barwą wiosenne kwiaty. Dla uzyskania lepszego kontrastu tło pozostawiono białe co było specyficzne dla wieku. W pracy tej dominują kolory jasne np.: jasny zielony, niebieski, żółty, fioletowy, pomarańczowy, czerwony i niewiele czerni wykorzystanej tylko do zaznaczenia skrzydeł prawdopodobnie bociana. Ta barwna praca przy intuicyjnym doborze kolorów doskonale oddawała radosny wiosenny nastrój. Ostatnią porą roku jaką przedstawiono w pracach dzieci było lato. Techniką dominującą dla tej pory roku były farby plakatowe, być może powodem ich wyboru była ich gęstość i krycie powierzchni malowanych, która przypominała dzieciom nagrzany słońcem piasek, czy powierzchnię wody, albo murawę trawy. Praca Filipa l. 6 (rys. nr 11) wykonana techniką farb plakatowych na temat " Lato" przedstawiała zabawę na plaży. Centralnie umieszczono dwie postaci grające w piłkę. Namalowano je kolorem brązowym po to aby prawdopodobnie zaakcentować opaleniznę. Praca składała się z trzech układów pasowych - dolny koloru żółtego imitujący o grubo kładzionej fakturze piasek, nieco wyżej pas koloru niebieskiego prawie granatowego przedstawiającego morze, a trzeci nad wodą to niebo jasnoniebieskie z czarnymi znakami lecących ptaków. Prawdopodobnie chłopiec próbował w sposób intuicyjny budować przestrzeń, co w pewnym stopniu mu się udało. Poprzez nałożenie farby niebieskiej w różnych kierunkach uzyskano efekt ruchu jakby falowania morza. Doskonale została przedstawiona atmosfera gorącego lata i zabaw nad wodą, a zastosowany kontrast barw żółtej i niebieskiej jeszcze bardziej podkreślił nastrój tej pory roku.

Następnym etapem badań była analiza prac pod względem kompozycji. Kompozycja była jednym z elementów wchodzących w skład formy artystycznej wytworu plastycznego. Polegała na wzajemnym układzie wszystkich elementów względem siebie, ich rozmieszczeniu na płaszczyźnie, lub w przestrzeni oraz na harmonii układu na zasadzie opozycji lub analogii. ⁽¹⁰⁾

Dla dzieci sześcioletnich problem kompozycji rozwiązywany był w sposób czysto intuicyjny. Najczęściej w swoich pracach przedstawiały układy kompozycyjne: pasowy, topograficzny i rzadziej kulisowy płaski. Układ pasowy (wstęgowy, fryzowy lub górski) budowany był z kilku pasów ułożonych kolejno nad sobą i tak pas dolny wyrażał plan pierwszy, nad nim położony pas był planem dalszym, lecz wielkości (proporcje) przedmiotów nie sugerowały zjawiska pozornego ich zmniejszania. Układ topograficzny z kolei na przedstawiał główny plan obrazu z lotu ptaka, przy równoczesnym widzeniu przedmiotów z boku. Kompozycja budowana w ten sposób łączyła w sobie dwa widzenia, jedno z góry a drugie z boku.Układ kulisowy płaski polegał na zachowaniu układu pasowego z wprowadzeniem na jego miejsce planów przestrzennych w obrazie. Występowało tu zjawisko wzajemnego krycia się przedmiotów tzn. przedmioty planów dalszych były kryte przez przedmioty planu pierwszego. W tak ujętej kompozycji zaznaczyło się zjawisko pozornego zmniejszania przedmiotów. ⁽¹¹⁾ Dzieci sześcioletnie w różny sposób próbowały budować przestrzeń. Przykładem mogłaby być praca Marty l. 6 (rys. nr 12) na temat "Jesień", wykonana techniką farb plakatowych. W pracy tej dziecko posłużyło się plamą i linią a dla wyrażenia nastroju użyło barw kontrastujących ze sobą np. brązu z żółcią i czerwienią. Trzy drzewa umieszczono w różnych relacjach względem siebie na pofalowanym terenie, co sprawiać mogłoby wrażenie przestrzenności. Użycie ciemnych barw pomagało w uzyskaniu głębi w pracy. Kompozycja była dobrze wyważona, tworzyła całość a przedstawione przedmioty były ze sobą ściśle związane. Praca dziewczynki świadczyła o wyczuciu nie tylko kompozycji ale także doskonałym jak na wiek zestawianiu kolorów oraz ich łączeniu. Prace Mai l. 6 (rys. nr 13) i Moniki l. 6 (rys. nr 14) temat"Wiosna" przedstawiały typowy układ pasowy składający się z dolnego pasa trawy, nad nim umieszczono pas wody i kolejny pas tła. W pracy Moniki l. 6 (rys. nr 14) głównym elementem kompozycji były płynące ptaki, prawdopodobnie łabędzie w rzędzie jeden za drugim co sprawiało wrażenie rytmu. W pracy Mai l. 6 (rys. nr 13) głównym elementem kompozycji były drzewa i mały ptak wodny. Można stwierdzić, iż w przedstawionych przedmiotach zachowano odpowiednie proporcje. W pracy Karolinki l. 6 (rys. nr 15) na temat "Lato" proporcje zostały zachwiane co mogło być wynikiem emocjonalnego przedstawienia tematu. Kwiat jest większy od domu i umieszczono go w centralnym punkcie na równi z domem, natomiast Magda l. 6 (rys. nr 16) w pracy na temat "Zima" przedstawiła trzy elementy: bałwana, człowieka i drzewo, wszystko tej samej wielkości i na tym samym podłożu, prawdopodobnie były to próby tworzenia kompozycji pasowej.

Wiele dzieci sześcioletnich znajdowało się na różnym etapie przedstawiania przestrzeni, jednakwiększość z nich potrafiła zastosować układ pasowy a nawet kulisowy prosty. Niektóre tylko dzieci stosowały układ topograficzny. Dzieci starały się zabudowywać całą płaszczyznę kartki i może dzięki temu osiągały równowagę w kompozycji. W miarę jednolite nasycenie kolorów pomagało w tworzeniu równowagi w kompozycji danej pracy.

Kilka prac dzieci sześcioletnich potraktowano indywidualnie ze względu na ich oryginalność. Bartek l. 6 (rys. nr 17) wykonał pracę na temat "Lato" farbami plakatowymi a w niej przedstawił tęczę składającą się z następujących kolorów: niebieskiego, zielonego, pomarańczowego, żółtego i czerwonego. Pod tęczą znajdowały się prawdopodobnie czerwone kwiaty, a z lewej strony nad tęczą była żółta plama prawdopodobnie słońce. Tło zostało założone kolorem jasnoniebieskim. Całość tworzyła nastrój pogodny i wesoły a użyte kolory odzwierciedlały tę porę roku. Poprzez przypadkowe zalewanie chłopiec uzyskał nowe kolory co pobudziło go do zabawy kolorem poprzez już świadome łączenie kolorów ze sobą w celu uzyskania innych. Następną pracą którą omówiono indywidualnie była praca Michała l. 6 ( rys. nr 18) na ten sam temat. Próbowano przedstawić przestrzeń za pomocą układu pasowego. Pas pierwszy tworzył piasek , drugi to pas wody na powierzchni której pływała żaglówka a w miejscu pozornego łączenia się nieba z wodą umieszczono drugą żaglówkę. Białe tło wypełniono czarnymi falistymi liniami prawdopodobnie imitującymi ptaki. Obie żaglówki pomimo odległości nie różniły się wielkością co może być przykładem na potwierdzenie iż dzieci w tym wieku nie potrafią jeszcze stosować perspektywy chociaż dostrzegają ją w rzeczywistości. Kolejna praca Adama l. 6 ( rys. nr 19) przedstawiała temat "Jesień" w sposób niekonwencjonalny. Chłopiec bawił się kolorem, oraz próbował tworzyć walor. Uzyskał odcienie zieleni poprzez mieszanie dwóch kolorów oraz używanie zróżnicowanej ilości wody. Posługiwał się plamą i ciekawie nakładał farbę na kartkę co miejscami powodowało powstawanie faktury. Chłopiec na początku pobytu w oddziale przedszkolnym wykazywał duże zainteresowanie malowaniem prawdopodobnie dlatego, iż w domu ograniczano mu tę możliwość. Praca utrzymana była w tonacji spokojnej lecz kolor niebieski powodował pewne elementy ekspresji. Poprzez użycie tych kolorów praca Adasia była jedyna w swoim rodzaju. Zupełnie odmienną pracą była jesień przedstawiona przez Krzysia l.6 (rys. nr 20) . Chłopiec posłużył się wieloma żywymi kolorami przez co uzyskał wesoły nastrój. Drzewa narysowano w sposób prawie abstrakcyjny poprzez umieszczenie ukośnych kresek w ich koronach a uzyskane powierzchnie przypominające kształtem trójkąty wypełniono następującymi kolorami: pomarańczowym, brązowym, żółtym i czerwonym. Przedstawione pod drzewami grzyby kształtem i kolorem przypominały te występujące w naturze. W pracy tej posłużono się techniką kredek akwarelowych co pozwoliło na uzyskanie wspaniałego efektu kolorystycznego. Można stwierdzić, iż chłopiec był doskonałym obserwatorem przyrody i potrafił charakterystyczne jej elementy przedstawić za pomocą rysunku. Użycie kredek akwarelowych umożliwiło także utworzenie odcieni jednego koloru czyli uzyskanie waloru. W pracy tej chłopiec otrzymał odcienie niebieskiego za pomocą użycia zróżnicowanej ilości wody. Na koniec przedstawiono prace Oli l. 6 (rys. nr 21, 22, 23) dziecka autystycznego. Prace były bogate w szczegóły i kolory, chociaż kształtem nieco odbiegały od występują cych w naturze. Jesień przedstawiono za pomocą kolorów brązowego, czerwonego, zielonego. Ciekawie dziecko przedstawiło podłoże za pomocą strzępiastych zielonych kształtów prawdopodobnie imitujących trawę. Opadające kolorowe liście były zróżnicowane wielkością i kolorem. Sprawiały wrażenie przestrzeni. Praca Oli na temat wiosny (rys. nr 22) była bogata w szczegóły lecz nieco chaotyczna poprzez założenie tła kreskami w różnych kierunkach. Użyte kolory w tej pracy były ciemne np. fioletowy, ciemny niebieski, ciemny zielony, jedynie żółte słońce rozjaśniało całość. Można stwierdzić, iż dziewczynka chciała dużo narysować lecz w pewnym momencie się pogubiła. Poprzednie prace Oli były wykonane techniką kredek akwarelowych, ostatnia praca na temat "Zima" została wykonana techniką farb plakatowych. Dziewczynka namalowała bałwana i coś co być może było postacią Można stwierdzić, iż technika farb plakatowych sprawiała trudności w realizowaniu tego tematu. Kolory były użyte prawidłowo ale zostały zachwiane wielkości białych kul, które wchodziły w skład bałwana. Prace Oli były ciekawe, ponieważ zawierały wiele szczegółów, były barwne i przedstawiały świat widziany jej oczyma. Dzięki pracom plastycznym i zastosowaniem odpowiednich technik można było pomóc dzieciom z pewnymi problemami w ich rozwoju umysłowym.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Na podstawie przeprowadzonych badań własnych sformułowano następujące wnioski:

Na podsumowanie można stwierdzić, iż dzieci sześcioletnie wykraczały poza normy rozwojowe określone w literaturze tematu czego przyczyną był prawdopodobnie ciągły postęp techniczny i cywilizacyjny. Istotną rolę odgrywał także nauczyciel, który pełnił zadanie przewodnika po świecie przyrody, pomagał dzieciom w jej obserwacji a następnie poprzez przemyślane przygotowanie zajęć prowadził w świat kolorów. Zajęcia plastyczne były dla dziecka przyjemnością, wpływały na jego ogólny rozwój, pobudzały do działania, kształtowały zmysły estetyczne i wiedzę o kolorze a kontakt z przyrodą nie tylko wpływał na wartość artystyczną prac ale również na serdeczny stosunek do natury.

BIBLIOGRAFIA

Historia wychowania przedszkolnego

Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym

Piękno natury w świecie dziecięcym

Przyroda przeżywana i obserwowana z dziećmi przedszkolnymi

Pedagogika przedszkolna

Sztuka dziecka i jej naturalny rozwój

Twórczość a rozwój umysłowy dziecka

Barwne fantazje

Ewolucja twórczości plastycznej [w:]

Metodyka zajęć plastycznych

Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży

Psychologiczne definicje twórczości [w:]

Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i młodzieży

Wychowanie przez sztukę

Dziecko i plastyka

ANEKSY

1.)Wywiad swobodny .

W przeprowadzonym wywiadzie w postaci swobodnej zadano następujące pytania:

Na podstawie zadanych pytań jakimi posłużono się w wywiadzie w postaci swobodnej uzyskano następujące informacje:
wśród przebadanych 79 dzieci sześcioletnich - 16-ścioro preferowało kolor różowy (co stanowiło 20,3%) i tyle samo kolor czerwony, na miejscu drugim był kolor niebieski - wybrało go 14-ścioro dzieci (co stanowiło 17,7%), a miejsce trzecie zajął kolor zielony wybrany przez 10-cioro dzieci (co stanowiło 12,7%), następne 8-śmioro dzieci wybrało kolor żółty (10,1%), 4-woro kolor pomarańczowy (5%) i tyle samo kolor biały, 3-oje kolor złoty (3,8%), 2-oje kolor czarny (2,5%) i tyle samo kolor brązowy.

2.) Konspekt.

Temat: "Cztery pory roku"

Grupa:	dzieci sześcioletnie
Cele:	sprawdzenie znajomości barw występujących w przyrodzie, w zgodności z programem, rozwijanie inwencji twórczej dzieci, wdrażanie do współdziałania w zespole, przyzwyczajanie do samodzielnego wybierania przyborów potrzebnych do pracy oraz do sprzątania po zakończeniu pracy.
Pomoce:	kolorowe koła, cztery pętle, napisy - wiosna, lato, jesień, zima oraz kaseta magnetofonowa z nagraniem A. Vivaldiego pt. "Cztery pory roku"
Metoda:	słowna, czynna, oglądowa
Forma:	z całą grupą

Przebieg zajęcia.

Na dywanie rozłożono kolorowe koła, dzieci wybierają dla siebie po jednym i siadają na jego obwodzie. Następnie nazywają kolor wybranego przez siebie koła oraz próbują powiedzieć z czym im kojarzy się dany kolor, co przypomina. Potem dzieci tańczą z krążkiem w rytm muzyki A. Vivaldiego pt. "Cztery pory roku". Po zabawie ruchowej dzieci podchodzą do stolików, na których wcześniej ułożono cztery pętle z podpisami pór roku. Wspólnie zastanawiają się nad tym jakie kolory są charakterystyczne dla danej pory roku a następnie układają kolorowe krążki w pętlach. Następnie dzieci wybierają dowolne przybory potrzebne ich zdaniem do wykonania pracy na temat "Czterech pór roku", zaczynają pracować a cicho płynąca muzyka A. Vivaldiego pomaga im w pracy.
Na zakończenie dzieci próbują wybrać swój preferowany kolor podczas indywidualnej rozmowy z nauczycielką w formie wywiadu swobodnego. Po wykonaniu prac dzieci sprzątają swoje stanowiska a następnie wspólnie omawiamy prace i wszystkie umieszczamy na wystawie.

ODNOŚNIKI

Rozdział I

___________________________________________________________________________
1. W. Bobrowska-Nowak. J.A. Komeński i jego koncepcja szkoły
macierzyńskiej [w:] Historia wychowania przedszkolnego, WSiP W-wa 1978 s.

___________________________________________________________________________
2). Ibidem s. 62

___________________________________________________________________________
3). Przyroda przeżywana i obserwowana z dziećmi przedszkolnymi
pod red. E. Janik,WSiP W-wa 1988 s. 16

___________________________________________________________________________
4). T. Gołaszewski Piękno natury w świecie dziecięcym
Nasza Księgarnia W-wa 1972 s. 21

___________________________________________________________________________
5). pod redakcją I. Dudzińskiej Wychowanie i nauczanie w przedszkolu
Poradnik Metodyczny WSiP Kraków 1983 s. 342

___________________________________________________________________________
6). Program pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi sześcioletnimi
MEN, W-wa 1992 s.24

___________________________________________________________________________
7). Ibidem s.29

___________________________________________________________________________
8). Wychowanie w przedszkolu nr 7-8/80, E.J. Frątczakowie - Kącik przyrody
w wychowaniu przedszkolnym WSiP W-wa 1979 s. 450

___________________________________________________________________________
9). Plastyka w szkole Nr 1/73 A. Lewińska Dziecko a kolor s. 43

__________________________________________________________________________
10). J. Cybulska-Piskorek Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym
WSiP W-wa 1976 s. 148

__________________________________________________________________________
11). T. Gołaszewski op cit s. 129

Rozdział II

Rozdział III

UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH EWA CZUDOWSKA

BARWY PRZYRODY W TWÓRCZOŚCI PLASTYCZNEJ DZIECI SZEŚCIOLETNICH

SPIS TREŚCI

UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH

EWA CZUDOWSKA

BARWY PRZYRODY W TWÓRCZOŚCI PLASTYCZNEJ
DZIECI SZEŚCIOLETNICH