mgr Elżbieta Smolna
 
Samorządowe Przedszkole nr 13 w Gdyni
 
Psychologiczne problemy dzieci przewlekle chorych
 
Powszechne badania lekarskie nad populacją dzieci w wieku przedszkolnym wykazały, że około 30% dzieci wykazuje znaczne odchylenie od normy, jeżeli chodzi o stan zdrowia i rozwój.

Większość chorób, którymi dotknięte jest nasze najmłodsze pokolenie ma postać przewlekłą, co oznacza, że młody rozwijający się organizm dziecka musi zmagać się z procesem rozwojowym niejednokrotnie przez wiele lat. Przewlekłe choroby somatyczne bardzo często pozostawiają trwałe, negatywne skutki, które utrudniają pełne wykorzystanie posiadanego potencjału rozwojowego oraz obniżają jego możliwości przystosowawcze.

Tylko gruntowne poznanie swoistości rozwojowych dzieci przewlekle chorych może dać właściwy obraz wpływu choroby na ustrój i w ten sposób umożliwić pełną i odpowiedzialną rewalidację pedagogiczną.

Wskutek zachorowania i rozwoju choroby ostrej lub przewlekłej dotychczasowa względnie trwała równowaga czynnościowa i strukturalna ustroju człowieka ulega zaburzeniu a pomyślność jego istnienia i rozwoju zostaje zagrożona.

Wyróżnić można trzy podstawowe zakresy zmian decydujących o poziomie funkcjonowania chorego. Są to przede wszystkim zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, zmiany w sytuacji społecznej chorego i zmiany w działalności mechanizmów obronno-przystosowawczych jego osobowości.

Rezultatem sytuacji zakłócających prawidłowe działanie ośrodkowego układu nerwowego podczas choroby jest przede wszystkim zwiększenie jego podatności, jak i podatności całego ustroju, na zmęczenie, a co za tym idzie osłabienie ogólnej i specyficznej, wybiórczej sprawności.

W istotnym stopniu zaburzeniom ulegać może neurodynamika procesów korowych zwłaszcza ich równowaga, siła i ruchliwość oraz reaktywność i plastyczność.
Poważnym zakłóceniom ulegają również funkcje integracyjne ośrodków emocjonalnych w mózgu, powodując wtórne zaburzenia tkanek ustroju. Zaburzenia pracy ośrodkowego układ nerwowego mają swe źródła nie tylko w samym wpływie choroby na jego funkcjonowanie, lecz również w niekorzystnych oddziaływaniach zmian, jakie zachodzą w sytuacji społecznej chorego. Niedobory zjawisk poznawczych, uczuciowych i doznań kinestetyczno-ruchowych oraz związane z nimi dość często zjawisko nudy to przykłady czynników działających neurotyzująco na chorego.
Choroba przewlekła zakłóca zdolność uczenia się, i ogranicza możliwość wyboru działań według własnych dążeń. Powstające pod wpływem narastających sytuacji stresowych zmiany psychiczne, w dużej mierze mają charakter dezadaptacyjny a więc ograniczający zdolność radzenia sobie w nowych warunkach.
Jeżeli dojdzie do niewydolności systemu samoregulacji osobowości pojawiają się czynności nieskoordynowane z celami działań, subiektywna ocena zdarzeń, pogłębiają się zachowania egocentryczne, zakłóceniu ulegają dotychczasowe hierarchie wartości i obniża się zdolność tworzenia nowych wartości, a nawet zaburzeniu ulec może potrzeba sensu życia.
Choroba jako czynnik utrudniający a czasem nawet uniemożliwiający zaspokojenie wielu potrzeb oraz ograniczający swobodną aktywność jednostki, wyzwala gniew, a nawet złość, które następnie stają się źródłem agresji.
Wielu badaczy wymienia wzmożoną agresywność - obok podniesionego poziomu lęku - jako charakterystyczną cechę osobowości osób przewlekle chorych, a szczególności dzieci. Przygnębienie jest również stanem emocjonalnym charakterystycznym dla dzieci przewlekle chorych. Znajduje ono swój wyraz w apatii i bierności, uruchamiając mechanizmy demobilizujące organizmu, może wzmagać niekorzystny przebieg choroby i jej negatywne następstwa.
Niektóre dzieci mogą przejawiać nastrój podwyższonej aktywności. Zachowanie ich charakteryzuje skłonność do gwałtownych wyładowań afektywnych, nagłe wybuch gniewu i złości, nadmierna skłonność do wzruszeń, płaczliwość, impulsywność działania oraz nadmierna ruchliwość ujawniająca się zarówno we wzmożonej ekspresji, jak również w ogólnym niepokoju ruchowym.

Zagrożenia i utrudnienia w zaspokojeniu potrzeb: akceptacji, szacunku, uznania rozwijają w sposób kompensacyjny potrzebę osiągnięć, która polega na ustaleniu dla siebie tzw. standardów doskonałości i dążeniu do ich osiągania. Zadowolenie z uzyskanego efektu przekształca się w zadowolenie z siebie, a więc podnosi poczucie własnej wartości. Potrzeba twórczości staje się formą przystosowania do świata zewnętrznego.

Twórczość dziecka niepełnosprawnego i przewlekle chorego, powinna stanowić podstawę jego rewalidacji. Prawidłowe rozbudzenie i zaspokojenie potrzeby osiągnięć to kształtowanie bardzo ważnego mechanizmu motywacyjnego i regulacyjnego osobowości osób przewlekle chorych.

Ze względu na fakt, że choroby przewlekłe stwarzają sytuacje sprzyjające kształtowaniu się negatywnego obrazu samego siebie, osoby odpowiedzialne za ich rozwój - powinny chronić je przed nadmiarem przeżyć traumatyzujących, łagodzić przykre przeżycia związane z chorobą poprzez tworzenie atmosfery ciepła, życzliwości, serdeczności i zrozumienia, kształtować umiejętność pracy nad sobą oraz rozwijać twórcze mechanizmy osobowości, które pozwolą im skutecznie radzić sobie z ograniczeniami, jakie powoduje choroba w różnych sytuacjach życia.