Szkolenie w ramach WDN Z DNIA 07.05.2009
Prowadzący E. Strzałkowska.
„Praca z dzieckiem leworęcznym” - badania, sposób
postępowania.
Nowonarodzone dziecko
jest dla rodziców zagadką. Rodzice nie wiedzą kim w
życiu będzie ich dziecko, jakim będzie człowiekiem, co osiągnie. Nie wiedzą też jakie trudności i przeciwności będzie trzeba pokonać aby
dojść do zamierzonego w życiu celu. Nie wiadomo też jakie
predyspozycje ma mała istota. Może będzie świetnym matematykiem, albo oratorem,
a może ma wspaniały słuch i zostanie wielkim muzykiem lub popularną
piosenkarką. Przyszłość dziecka to wielka niewiadoma. Zadaniem rodziców jest
odkryć talenty swojego dziecka i umożliwić mu pełny rozwój w tym kierunku. W
tym referacie chcę poruszyć inną kwestię. Co zrobić gdy
dziecko jest leworęczne? Leworęczność jest najczęściej przekazywana
genetycznie, w skrajnych wypadkach jest wynikiem konieczności powstałej w ciągu
życia osobniczego (urazy i wylewy mózgu, uszkodzenia po operacjach). Mówiąc o
lateralizacji, a więc o stronności człowieka nie możemy mieć tylko na myśli
leworęczności, choć ona jest najbardziej widoczna. Lewostronna dominacja może
występować w słyszeniu, widzeniu, posługiwaniu się lewą ręką bądź posługiwaniu
się lewą nogą. Lateralizacja nie zawsze jest prosta, często jest skrzyżowana i
dziecko może być praworęczne i lewooczne lub
leworęczne, prawo nożne i lewooczne i tak na wiele
sposobów. Jak wykryć, które oko, która noga czy ręka dominuje u Was lub u
Waszego dziecka?
Dzięki nowoczesnym
metodom i testom można dziś względnie dokładnie ustalić lewo lub praworęczność.
Sprawdzanie prawo
i leworęczności przez obserwację, zabawy i testy.
1. 1. Metoda swobodnej obserwacji ( wg J. Kramer )
Najprostszy sprawdzian
wskazujący, która ręka jest u dziecka wiodąca, mogą w domu, przedszkolu i w
szkole przeprowadzić sami rodzice, czy wychowawcy i nauczyciele. Należy tylko
zaobserwować, którą rękę podnosi dziecko zgłaszając się do odpowiedzi, którą
otwiera drzwi i okna, wyłącza światło i którą posługuje się przy wszystkich pracach
ręcznych., którą ręką bierze dziecko śrubokręt, igłę
lub szydełko. Ważne jest zaobserwowanie, którą ręką posługuje się dziecko
używając noża i widelca.
2. 2. Obserwacja prawo i leworęczności podczas zabawy ( wg
J. Kramer)
Zabawa dziecka jest
doskonałą okazją do zaobserwowania, którą ręką posługuje się ono precyzyjniej ( np. przy klockach LEGO, budowanie z innego rodzaju klocków,
puzzlach, ołówkach i kredkach). Należy tu zwrócić uwagę, której ręki używa
dziecko atakując innych, i którą się broni ( trzymanie ręki przed twarzą ) lub odpiera ataki nieprzyjaciela.
3. 3. Sprawdzanie prawo lub leworęczności - metoda badawcza.
·
Chwycenie toczącej się po podłodze
piłki
·
Rzucanie piłki do celu, mocne
odbijanie piłki o ziemię.
·
Pukanie
·
Mycie zębów
4. Ustalenie dominującej nogi
· Zdejmowanie butów
· Długi krok nad przeszkodą.
·
Silne kopnięcie
·
Dokładne kopnięcie
·
Można też zlecić dziecku wchodzenie lub
schodzenie ze stopnia. Dziecko zawsze wykona pierwszy krok dominującą nogą.
5. Ustalanie dominującego ucha
·
W celu ustalenia dominującego ucha
dziecko sadza się przy stole z rękami na kolanach. Prosi się je o wzięcie
leżącego na stole naręcznego zegarka i posłuchanie jego tykania. Należy
odnotować, do którego ucha dziecko przyłoży zegarek.
· Prowadzący test staje za dzieckiem i mówi coś szeptem.
Ustalić, w którą stronę dziecko odwraca głowę z dominującym uchem do tyłu.
6. Ustalenie dominującego oka
·
Dziecko ma patrzeć na wskazany
przedmiot przez lunetę wykonaną z papieru
·
W zabawie w detektywa prosi się
dziecko o obserwowanie przez dziurkę w gazecie prowadzącego test,
Hamujące
działanie podobieństw
Przy próbach wpojenia
dzieciom różnic pomiędzy lewą a prawą stroną, najczęściej nie zwraca się uwagi
na hamujące działanie podobieństw, tzn. w krótkim czasie pokazuje się co jest prawe a co lewe.
W małych odstępach daje się przy tym wskazówki i kieruje do dzieci
pytania tj.:
„ Po twojej prawej
stronie jest okno, a po lewej tablica. Czy widzisz to? Po której stronie jest
okno? Po której stronie jest tablica?”
W ten sposób nie
eliminuje się u dziecka zamętu, lecz wręcz przeciwnie, jeszcze się go pogarsza!
Natomiast pomaga się dzieciom, jeśli w ćwiczeniach kładzie się nacisk tylko na
jeden kierunek.
Ćwiczenie:
Kto najdłużej utrzyma
zeszyt w wyciągniętej do góry prawej ręce?
Kiedy w ćwiczeniach
będzie się dziecku zawsze zwracało uwagę na jeden np.
prawy kierunek, szybko go zapamięta. Kierunek
przeciwny, w tym przypadku lewy, będzie wynikał sam z siebie.
Przy przestawionych
leworęcznych, mogą występować objawy zakłóceń, przede wszystkim w pamięci,
koncentracji, motoryce, pisaniu, mowie i w konsekwencji w postępowaniu. To
jednak nie ma wpływu na samą inteligencję.
Leworęczni powinni być
przekonani, że są normalnymi ludźmi i mogą normalnie funkcjonować w pracy i w
życiu codziennym.
Postępowanie z
dzieckiem leworęcznym w różnych okresach rozwojowych
(za Martą Bogdanowicz):
Wiek niemowlęcy:
U niektórych dzieci już
w trzecim kwartale pierwszego roku życia obserwujemy tendencje do częstego
reagowania lewą ręką. Zapowiada to wczesną i silną dominację lewej ręki. W tym
etapie lateralizacji należy pozostawić dziecku całkowicie wolny wybór ręki.
Obserwacja zachowania dziecka pozwoli nam się lepiej zorientować jaki jest,
genetycznie uwarunkowany, model lateralizacji . Jeżeli
dziecko zdradza symptomy opóźnienia w rozwoju psychomotorycznym konieczna jest
konsultacja specjalistów: neurologa, psychiatry dziecięcego i psychologa. W tym
wypadku tym bardziej nie należy ingerować w wybór ręki.
Wiek poniemowlęcy :
W wieku poniemowlęcym dziecko podejmuje pierwsze próby
samodzielnego jedzenia, rysowania. Wskazana jest dalsze obserwowanie dziecka, w
jakim stopniu preferuje jedną z rąk. Zwolennicy przeuczania zalecają podawać
dziecku przedmioty do prawej ręki, systematycznie przekładać łyżeczkę do prawej
ręki i układać ją razem z kubkiem, po prawej stronie talerza. Wydaje się, że
można dziecku proponować próby jedzenia prawą ręką, lecz głównie wtedy gdy używa ono obydwu rąk na zmianę. Przeciwwskazaniem
i powodem zaniechaniem tych prób jest wyraźny opór dziecka lub zaniechanie
samodzielnego jedzenia czy rysowania. Jeżeli dziecko zdecydowanie wybiera lewą
rękę podczas rysowania i mimo dominacji demonstracyjnie przekłada ołówek do
lewej ręki, należy pozostawić mu prawo decydowania. Zadaniem dorosłego jest
zwrócenie uwagi na prawidłowe trzymanie ołówka w palcach i usprawnianie
motoryki. Zasadniczą troską dorosłego powinno być to, aby dziecko chciało
rysować i rysowało jak najwięcej.
Wiek przedszkolny :
W wieku przedszkolnym
doskonalą się czynności manualne, w tym praksje (
jedzenie widelcem, czesanie się, rysowanie ). Jeżeli
obserwujemy u dziecka oburęczność konieczne jest demonstrowanie wzorców
praworęczności i zachęcanie do eksperymentowania i sprawdzania, którą ręką
wygodniej się posługuje. Ma to na celu ułatwić dziecku podjęcie decyzji co do wyboru ręki. Konieczne jest usprawnienie
motoryczne obu rąk, szczególnie zaś zwiększenie szybkości i precyzji ruchów
dominującej ręki. Ważne jest utrwalenie prawidłowych nawyków ruchowych podczas
wykonywani czynności grafomotorycznych, takich jak:
poprawne utrzymanie ołówka w ręce, zachowywanie kierunku od lewej do prawej
podczas rysowania szlaczków i kreślenia linii poziomych a także rysowania z
góry na dół linii pionowych ora kreślenia okręgów ruchem obrotowym w kierunku
poruszania się wskazówek zegara. Ważne jest także aby
dziecko akceptowało swoją leworęczność i zarazem swoją odmienność. W tym
okresie dziecko przygotowuje się do nauki czytania i pisania. Jeśli rodzice lub
nauczyciel przedszkola dostrzegają jakieś trudności dziecka, na przykład
motoryczne, w zakresie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, koordynacji
wzrokowo - ruchowej i inne, powiązane z leworęcznością lub oburęcznością,
wskazana jest konsultacja u psychologa. Z końcem klasy „O” dziecko powinno
osiągnąć pełną gotowość do nauki pisania i wybrać rękę, którą będzie pisało. W
razie potrzeby jest wskazane usprawnienie wymienionych funkcji zarówno podczas
codziennych sytuacji życiowych, jak i podczas zaplanowanych ćwiczeń. Ćwiczenia mogą
odbywać się kilka razy w tygodniu (po 15-20 min) i muszą mieć formę zabawy, z
wykorzystaniem atrakcyjnych pomocy. Konieczne jest uzgodnione współdziałanie
rodziców i nauczyciela.
Zasady
postępowania i pracy z dzieckiem leworęcznym
(za Martą Bogdanowicz).
Zasada 1: Właściwa
postawa wobec leworęczności
Leworęczność jest
naturalnym przejawem lateralizacji ( w większości przypadków
), dlatego nie jest wskazane przyjmowanie wobec dzieci leworęcznych
postawy nadmiernego ochraniania. Wymagania powinny być formułowane na miarę
możliwości dziecka, aby nie czuło się gorsze od innych dzieci, ani też „na
specjalnych prawach” .
Zasada 2 : Wczesna diagnoza
Wskazana jest obserwacja
dziecka w celu określenia lateralizacji na tle jego rozwoju psychoruchowego od wczesnego
dzieciństwa. Poznanie osobowości dziecka i jego postawy wobec leworęczności
jest istotne dla programu postępowania z dzieckiem. Konsultacja z psychologiem,
o ile nauczyciel nie ustali wcześniej, że dziecko jest zlateralizowane,
jest wskazana z końcem wieku przedszkolnego. Wszystkie objawy opóźnienia rozwoju
psychomotorycznego jak najwcześniej diagnozujemy, a dziecko kierujemy na
terapię pedagogiczną.
Zasada3 : Właściwa decyzja
odnośnie wyboru ręki dominującej
Nie przeuczamy dzieci:
·
lewostronnie zlateralizowanych
·
opóźnionych w rozwoju umysłowym
·
o wczesnej i silnej lateralizacji
·
oburęcznych i lewoocznych
·
mało sprawnych motorycznie
·
w wypadku wystąpienia zaburzeń
towarzyszących np. jąkanie, reakcje nerwicowe.
·
z tendencją do pisania prawą ręką
pismem zwierciadlanym
·
które nie akceptują prób przeuczania na prawą rękę
Zasada 4 : Prawidłowa
postawa podczas pisania lewą ręką
Prawidłową postawę
leworęcznego dziecka można scharakteryzować następująco:
·
dziecko siadając przy stole ma obie
stopy oparte o podłogę, oba przedramiona oparte o stół, plecy wyprostowane
centralna oś ciała ( linia kręgosłupa ) przyjmuje
położenie pionowe
·
tułów znajduje się w pewnej
odległości od stołu (bez opierania się ), co zapewnia
rękom swobodę ruchów
·
w ławce szkolnej leworęczne dziecko
ma sąsiada po swojej prawej stronie, przez co zapewnia się swobodę ruchów
piszącej ręki każdego z dzieci (znajduje się ona po zewnętrznej stronie ławki)
·
światło powinno padać z przodu lub z
prawej strony, w klasie należy posadzić dziecko w środkowym rzędzie, gdzie
światło jest najbardziej rozproszone.
Zasada 5 : Właściwe
położenie zeszytu
Zeszyt leworęcznego
dziecka powinien
1. 1. znajdować się w pewnej odległości od ciała dziecka , a tym samym od brzegu stołu. Takie ułożenie
zeszytu umożliwia oparcie całego przedramienia lewej ręki,
2. 2. powinien być ułożony ukośnie, nachylony w prawą stronę. Oznacza to, że lewy górny
róg jest skierowany ku górze, zaś prawy ku dołowi. Dziecko może dobrowolnie
regulować kąt nachylenia zeszytu nawet tak dalece, że znajduje się on w
położeniu pionowym do krawędzi stołu, co jest korzystne w przypadku lewooczności. Takie ułożenie pozwala na pisanie pod ciągłą kontrolą
wzroku,
3. 3. powinien znajdować się nieco na lewo od osi ciała
piszącego, co zapewnia swobodę ruchu piszącej ręce (od lewej strony ku osi
ciała, bez konieczności
jej przekształcania).
Zasada 6 : Prawidłowy sposób
trzymania pióra
Właściwy sposób
trzymania pióra przez leworęcznego to:
·
utrzymanie pióra w trzech palcach,
pomiędzy kciukiem a lekko zgiętym palcem wskazującym , oparcie
na palcu środkowym (podobnie jak w prawej ręce)
·
palce trzymające pióro powinny
znajdować się w odległości około
·
na początku nauki pisania dziecko
powinno przez dłuższy czas pisać ołówkiem, aż do utrwalenia nawyków ruchowych
związanych z pisaniem.
Zasada 7 : Prawidłowy układ
dłoni, nadgarstka i przedramienia
Prawidłowy układ
powyższych elementów u leworęcznego dziecka jest następujący
:
·
dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi
przedłużenie przedramienia ( układ liniowy )
·
brzeg dłoni, nadgarstka i przedramię
opierają się cały czas o stół i zeszyt, przesuwają się podczas pisania
·
koniec pióra skierowany jest ku
lewemu ramieniu lub zmierza do punktu w połowie odległości między ramieniem a łokciem.
·
przedramię lewej ręki jest
prostopadłe do liniatury zeszytu
·
dłoń i palce trzymające pióro znajdują się poniżej
liniatury zeszytu, aby nie przesłaniały zapisywanego tekstu
Zasada 8 : Właściwa
organizacja ruchów podczas pisania :
W procesie wdrażania
prawidłowej organizacji ruchów podczas pisania wskazane jest:
·
dbanie o prawidłowe kreślenie liter,
zgodnie z obowiązującym wzorcem, uwzględniającym kolejność i kierunek ruchów
·
płynne przesuwanie ręki od lewej
strony ( krawędzi zeszytu ) do prawej, ku osi ciała
·
dłoń i przedramię pozostają podczas
pisania liter i wyrazów w kontakcie z zeszytem.
·
podczas przesuwania ręki z końca
jednej linijki do drugiej ( ruch zwrotny ) zmieniają
pozycję dłoni i przedramię, zaś łokieć pozostaje oparty o stół, w tym samym
miejscu.
Zasada 9 : Kontrola i
regulowanie napięcia mięśniowego:
Dobrze gdy dziecko:
·
uświadamia sobie własne napięcie
mięśniowe
·
świadomie kontroluje i reaguje na
napięcie, aby okresowo osiągnęło optymalny wymiar, na przemian z okresami
rozluźnienia, umożliwiającymi odpoczynek
·
napięcie powinno się ograniczać do
aktywizacji grupy mięśni uczestniczącej w czynności pisania
Zasada 10 : Koordynacja
ruchów obu rąk:
Sprawne zapisywanie
tekstu jest nie tylko efektem działania ręki wiodącej, ale także jej współdziałania z ręką
nie piszącą, która podtrzymuje zeszyt i przesuwa go w miarę pisania. Umożliwia
to stabilność ręce piszącej, która nie musi się podnosić i zmieniać pozycji.
Ważne jest zatem
rozwijanie koordynacji
ruchów obydwu rąk, gdyż obie uczestniczą w czynności pisania.
Zasada 11 : Współdziałanie
oka i ręki:
Warunkiem poprawnego
zapisu tekstu, szybkiego tempa i dobrego poziomu graficznego pisma jest
możliwość śledzenia wzrokiem czynności pisania : ruchu
ręki i powstającego tekstu. Wskazane jest zatem :
·
usprawnienia współdziałania ręki i
oka poprzez ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo ruchową ( dobrze jest
jeśli oba organy znajdują się po tej samej osi ciała )
·
umożliwienie kontroli wzrokowej
dzięki poprawnemu położeniu zeszytu, właściwemu uchwytowi pióra, położenia
palców i pozycji ręki piszącej
Opisane wyżej wskazania
dotyczące techniki pisania lewą ręką są ważne, aby pomóc dziecku jak
najszybciej opanować umiejętności pisania i jak najmniejszym kosztem.
Warto pamiętać, że
trudności techniczne leworęcznego dziecka mijają bardzo szybko, natomiast
konsekwencje niewłaściwego postępowania wychowawczego wobec tych dzieci są
zasadniczym problemem pedagogicznym. Dlatego też wśród wszystkich zasad
postępowania z dzieckiem leworęcznym najważniejsza jest zasada
, która uznaje prawo dziecka do wyboru ręki i posługiwania się lewą
ręką. Największe szkody przyniosły
działania przestawiania „na siłę” leworęcznych dzieci na prawą stronę.